Улс төрийн шинжлэх ухаан, засгийн газрыг судлахад засгийн газрын янз бүрийн хэлбэрийг ойлгох нь маш чухал юм. Төр гэдэг нь тухайн нийгэм төрийн бодлогоо хэрэгжүүлж, хэрэгжүүлдэг байгууллага юм. Төрийн хэд хэдэн хэлбэр байдаг бөгөөд тус бүр өөрийн гэсэн бүтэц, зарчим, засаглалын арга барилтай байдаг. Энэ хичээл нь засгийн газрын үндсэн хэлбэрүүд, тэдгээрийн шинж чанар, жишээг судлах болно.
Хаант засаглал бол хаант засаглалын нэг хэлбэр юм. Хатан хааны албан тушаал нь ихэвчлэн удамшлын шинжтэй, нэг үеэс нөгөөд дамждаг. Хаант төрийг үнэмлэхүй хаант засаглал, үндсэн хуульт хаант засаглал гэж ангилдаг. Үнэмлэхүй хаант засаглалд хаант засаглал хязгааргүй эрх мэдэлтэй байдаг бол үндсэн хуульт хаант засаглалд хаант улсын эрх мэдэл нь үндсэн хууль буюу хууль тогтоох байгууллагаар хязгаарлагддаг.
Жишээ: Их Британи бол Их Британийн үндсэн хуулиар тогтоосон параметрийн хүрээнд хатан хаан төрийн тэргүүнээр ажилладаг үндсэн хуульт хаант засаглалын жишээ юм.
Ардчилал бол эрх мэдлийг ард түмэнд хадгалдаг төрийн хэлбэр юм. Ардчилсан орнуудад удирдагчдыг иргэд нь шударга, чөлөөт сонгуулиар сонгодог. Ардчилал нь шууд болон төлөөллийн байж болно. Шууд ардчилсан нийгэмд иргэд шийдвэр гаргахад шууд оролцдог. Төлөөллийн ардчилсан нийгэмд иргэд өөрсдийнхөө өмнөөс шийдвэр гаргах төлөөлөгчдөө сонгодог.
Жишээ: АНУ бол төлөөллийн ардчиллын жишээ бөгөөд иргэд нь Конгресст төлөөлөгч, Ерөнхийлөгчөө үе үе сонгуулиар сонгодог.
Бүгд найрамдах улс гэдэг нь улс орныг "нийтийн хэрэг" гэж үзэж, төрийн тэргүүнийг ард түмнээс шууд эсвэл сонгогдсон төлөөлөгчдөөр дамжуулан сонгодог засаглалын хэлбэр юм. Ихэнх бүгд найрамдах улсууд ардчилсан боловч нэр томъёо нь ижил утгатай биш юм.
Жишээ нь: Энэтхэг бол ардчилсан бүгд найрамдах улс бөгөөд Ерөнхийлөгч нь сонгуулийн коллежоос тодорхой хугацаагаар шууд бусаар сонгогддог төрийн тэргүүн юм.
Дарангуйлал гэдэг нь нэг хүн эсвэл бүлэг томоохон эрх мэдлийг эзэмшдэг засгийн газрын хэлбэр бөгөөд ихэвчлэн хүчээр олж авдаг. Дарангуйлагч дэглэмд улс төрийн олон ургалч үзэл байдаггүй бөгөөд дарангуйлагч нь амьдралын олон талбарт хяналт тавьдаг. Дарангуйлал нь шашингүй эсвэл теократ байж болно.
Жишээ нь: Хойд Солонгосыг дарангуйллын жишээ болгон дурддаг бөгөөд Ким гүрэн тус улсын засаглалыг хатуу хяналтандаа байлгадаг.
Теократи бол улс орныг шашны удирдагчид удирддаг засгийн газрын хэлбэр бөгөөд төрийн хууль эрх зүйн тогтолцоо нь шашны хууль дээр суурилдаг. Удирдагчид бурхны нэрийн өмнөөс эсвэл шашны бичвэрийн дагуу захирдаг гэж мэдэгддэг.
Жишээ нь: Дээд удирдагч нь шашны зүтгэлтэн бөгөөд хуулиуд нь исламын зарчимд суурилдаг Иран нь теократын жишээ болдог.
Хэн захирч байгаагаар засаглалын хэлбэрээс гадна төрийн бүтцээр нь төрийг ангилж болно. Үндсэн ялгаа нь холбооны болон нэгдмэл мужуудын хооронд байдаг.
Шилжилтийн засгийн газар нь иргэний мөргөлдөөний дараа, засаглалын нэг хэлбэрээс нөгөө хэлбэрт шилжих зэрэг томоохон өөрчлөлтийн үед байгуулагддаг. Шилжилтийн засгийн газрууд нь түр зуурынх бөгөөд тогтвортой, ардчилсан засаглал тогтоохыг зорьдог.
Жишээ нь: Иракийн эвслийн түр захиргаа нь 2003 оны түрэмгийллийн дараа байгуулагдсан шилжилтийн засгийн газрын нэг хэлбэр бөгөөд байнгын засгийн газар байгуулагдах хүртэл тус улсыг удирдах юм.
Төрөл бүрийн нийгэм төрийн удирдлагаа хэрхэн зохион байгуулж, бодлого баримталж байгааг ойлгоход засаглалын янз бүрийн хэлбэрийг ойлгох нь чухал юм. Маягт бүр өөрийн гэсэн давуу болон сул талуудтай бөгөөд нийгмийн хэрэгцээ, үнэт зүйл, түүхэн нөхцөл байдлаас шалтгаалан өөр өөр тохирдог. Эдгээр хэлбэрийг судалснаар хүн засаглалын нарийн төвөгтэй байдал, дэг журам, шударга ёсыг тогтоохын тулд нийгэм хэрхэн хичээж буй янз бүрийн арга замуудын талаар ойлголттой болдог.
