Дэлхийн хоёр дахь том тив болох Африк тив нь хүн төрөлхтний соёл иргэншлийн эхэн үеэс эхэлсэн баялаг түүхтэй. Өргөн уудам цөлөөс эхлээд баялаг голын хөндий хүртэл газарзүйн олон янз байдал нь эртний соёл иргэншлийг төлөвшүүлэхэд гол үүрэг гүйцэтгэсэн. Энэ хичээлээр бид Нил мөрний соёл иргэншил, Нокийн соёл, Гана эзэнт гүрэнд анхаарлаа хандуулж, Африкийн эртний соёл иргэншлүүдийг судлах болно.
Африкийн зүүн хойд хэсэгт орших Нил мөрний хөндий нь дэлхийн хамгийн эртний бөгөөд хамгийн нөлөө бүхий соёл иргэншлийн нэг болох эртний Египетийн өлгий нутаг байв. Газар тариалан нь Египетийн соёл иргэншлийн үндэс суурь болсон бөгөөд Нил мөрний жил бүр үерлэж, эрэг дагуу шим тэжээлээр баялаг лаг шавар хуримтлагдсанаар боломжтой болсон. Энэхүү байгалийн усалгааны систем нь улаан буудай, арвай болон бусад үр тариа тариалах боломжийг олгож, олон хүн амыг дэмжиж, цогц нийгмийг хөгжүүлэх боломжийг олгосон.
Египетчүүд пирамид, Сфинкс зэрэг дурсгалт архитектураараа алдартай бөгөөд бичиг үсэг, анагаах ухаан, математикийн дэвшлээрээ алдартай. Тэдний боловсруулсан бичгийн систем болох иероглифийг шашны бичвэрүүд, албан ёсны бичээсүүд, захиргааны тэмдэглэлд ашигладаг байв. Математикийн хувьд тэд хөдөө аж ахуй, барилга байгууламжид зайлшгүй шаардлагатай газрын талбай, эзэлхүүнийг хэмжих арга техникийг боловсруулсан.
Олдворууд нь анх олдсон Нигерийн тосгоны нэрээр нэрлэгдсэн Нокийн соёл Баруун Африкт МЭӨ 1500-аас МЭ 200 он хүртэл цэцэглэн хөгжиж байжээ. Нокийн соёлын хамгийн өвөрмөц олдвор бол терракота барималууд бөгөөд гар урлал, уран сайхны өндөр түвшинг харуулдаг. Эдгээр барималууд нь хүн, амьтан, гайхалтай амьтдыг дүрсэлсэн бөгөөд Сахарын цөлөөс өмнөд Африкийн хамгийн эртний уран баримлын жишээнүүдийн нэг юм.
Нокчууд Баруун Африкт төмрийн хайлуулах технологийг анхлан ашигласан нь тэдэнд хөдөө аж ахуй, дайн байлдааны салбарт ихээхэн давуу талыг олгосон юм. Зээтүү, хутга зэрэг төмөр багаж нь газар тариалангийн үр ашгийг дээшлүүлсэн бол төмрийн зэвсэг нь мөргөлдөөнд давуу байдлыг өгчээ. Төмрийн хайлуулах технологи Африк даяар тархсан нь ихэвчлэн банту хэлээр ярьдаг ард түмнүүдийн тархалттай холбоотой бөгөөд тив даяар соёл иргэншлийг хөгжүүлэх, өргөжүүлэхэд хувь нэмэр оруулдаг.
Вагаду гэгддэг Гана эзэнт гүрэн нь одоогийн Мавританийн зүүн өмнөд болон Мали улсын баруун хэсэгт МЭ 6-аас 13-р зууны хооронд оршин тогтнож байсан хүчирхэг худалдааны эзэнт гүрэн байв. Баруун Африк, Газар дундын тэнгис, Ойрхи Дорнодын хооронд алт, давс болон бусад барааг солилцдог Сахарын цөлийн худалдааны замыг хянаж байсан нь эзэнт гүрний эд баялаг, хүч чадалд суурилдаг байв.
Алт бол Гана эзэнт гүрний хамгийн чухал бөгөөд элбэг баялаг байсан. Гана улсын эрх баригчид алтны уурхайнуудын байршлыг нууцалж, нутаг дэвсгэрээр нь худалдаалагдаж буй алтнаас татвар авах замаар алтны худалдааг хянаж байв. Энэхүү баялаг нь Гана эзэнт гүрэнд хүчирхэг армитай байх, олон нийтийн барилга байгууламж, хааны ордон барих боломжийг олгосон.
Гана эзэнт гүрэн нь албан тушаалтны нарийн шаталсан шатлал, эзэнт гүрний засаг захиргаа, цэрэг армийг дэмждэг татварын тогтолцоог багтаасан улс төрийн боловсронгуй системээрээ алдартай. 13-р зуунд Гана эзэнт гүрний уналт нь хэт тэлэгдэл, дотоод зөрчилдөөн, бүс нутагт өрсөлдөж буй хүчнүүдийн өсөлт зэрэг хүчин зүйлсийн хослолтой холбоотой юм.
Дүгнэж хэлэхэд, Африкийн эртний соёл иргэншил дэлхийн түүхэн дэх соёл, технологи, улс төрийн хөгжилд ихээхэн хувь нэмэр оруулсан. Нилийн хөндийн соёл иргэншил нь анхны бичгийн системүүдийн нэгийг хөгжүүлж, архитектур, хөдөө аж ахуй, математикийн салбарт томоохон ахиц дэвшил гаргасан. Нокийн соёл Баруун Африкт төмөр хайлуулах технологийг нэвтрүүлж, бүс нутгийн хөгжилд чухал үүрэг гүйцэтгэсэн. Гана эзэнт гүрэн Сахарын эрэг дагуух худалдааны гол замыг хянаж, худалдааны хүчирхэг гүрэн болжээ. Эдгээр соёл иргэншил хамтдаа Африкт өнөөг хүртэл цэцэглэн хөгжиж буй баялаг, олон янзын соёлын үндэс суурийг тавьсан юм.
