“Sivilizasiyanın beşiyi” kimi tanınan Mesopotamiya Dəclə və Fərat çayları arasında yerləşir. Onun münbit torpaqları bəşər tarixini əhəmiyyətli dərəcədə formalaşdıran kənd təsərrüfatının yaranması üçün əlverişli idi.
Mesopotamiyada kənd təsərrüfatı bitki və heyvanların əhliləşdirilməsi ilə təxminən eramızdan əvvəl 8000-ci ildə başlamışdır. Bölgənin zəngin torpağı çayların hər il daşması səbəbindən buğda, arpa, xurma, kətan kimi məhsulların becərilməsinə şərait yaradırdı. İnsanlar suvarma vasitəsilə suya nəzarət etməyi öyrəndilər ki, bu da onlara böyük ərazilərdə səmərəli əkinçilik etməyə imkan verdi.
Suvarma sistemlərindəki yeniliklər Mesopotamiyada əkinçilik üçün mühüm əhəmiyyət kəsb edirdi. Mesopotamiyalılar çaylardan suyu öz sahələrinə yönəltmək üçün kanallar, bəndlər və şlüzlər hazırladılar. Bu, onlara quraqlıq mövsümündən çıxmağa və kənd təsərrüfatı məhsullarını artırmağa imkan verdi. Suvarma üçün lazım olan suyun həcminin əsas riyazi konsepsiyası aşağıdakı kimi təqdim edilə bilər:
\(V = A \times d\)burada \(V\) suyun həcmi, \(A\) sahənin sahəsi, \(d\) isə tələb olunan suyun dərinliyidir.
Şumun ixtirası Mesopotamiya əkinçiliyində əhəmiyyətli bir irəliləyiş oldu. Erkən şumlar sadə idi və toxum əkmək üçün torpağı parçalamaq üçün nəzərdə tutulmuş ağacdan hazırlanmışdır. Bu yenilik fermerlərə daha geniş torpaq sahələrini becərməyə imkan verməklə səmərəliliyi artırdı.
Mesopotamiyalılar bitki becərilməsi ilə yanaşı qoyun, keçi və mal-qara kimi heyvanları da əhliləşdirdilər. Bu heyvanlar ət, süd və yun verir, həmçinin əmək üçün, o cümlədən şum tarlalarında və nəqliyyatda istifadə olunurdu.
Torpağın münbitliyini qorumaq üçün Mesopotamiyalılar əkin dövriyyəsini tətbiq edirdilər. Bu, bir parça torpaqda yetişdirilən məhsul növlərinin növbələşməsini, torpağın tükənməsinin qarşısının alınmasını və zərərvericilərin və xəstəliklərin azaldılmasını əhatə edirdi. Məsələn, tarlaya bir il arpa, bir il isə paxlalı bitkilər əkilə bilər.
Artıq ərzaq istehsal etmək qabiliyyəti Mesopotamiya cəmiyyətində dönüş nöqtəsi oldu. Taxıl anbarları qıtlıq dövründə istifadə oluna bilən artıq məhsulu saxlamaq üçün istifadə olunurdu. Bu artıqlıq həm Mesopotamiya daxilində, həm də qonşu bölgələrlə ticarətin inkişafına imkan verirdi.
Kənd təsərrüfatının yaranması dərin ictimai dəyişikliklərə səbəb oldu. Məskunlaşmış icmalar insanların artıq mövsümi miqrasiya nümunələrinə riayət etmələri lazım olmadığı üçün formalaşdı. Bu sabitlik kəndlərin, nəhayət, Uruk və Eridu kimi ilk şəhərlərin inkişafına kömək etdi. Bu, həm də əməyin ixtisaslaşmasına gətirib çıxardı, müxtəlif fərdlər cəmiyyətdə müəyyən rollar götürdülər.
Şəhərlərin böyüməsi və kənd təsərrüfatı artıqlığının idarə edilməsinin mürəkkəbliyi ilə Mesopotamiyalılar yazı inkişaf etdirdilər. Yazının ən erkən forması olan mixi yazı təxminən eramızdan əvvəl 3400-cü ildə yaranmışdır. O, əvvəlcə əməliyyatların və inventarların uçotu üçün istifadə edilib, ərzaq ehtiyatlarının idarə olunmasında mühüm rol oynayır.
Mesopotamiyada inkişaf etdirilən kənd təsərrüfatı təcrübələri gələcək kənd təsərrüfatı yeniliklərinin əsasını qoydu. Suvarma, şumlama, əkin dövriyyəsi və heyvanların əhliləşdirilməsi üsulları müasir əkinçiliyə təsir etməkdə davam edir. Mesopotamiyanın kənd təsərrüfatında əldə etdiyi nailiyyətlər insanın ətraf mühitə uyğunlaşmaq və formalaşdırmaq qabiliyyətini vurğulayır, mürəkkəb cəmiyyətlərin yaranmasına səbəb olur.
