Dilçilik dilin elmi tədqiqidir. O, dillərin necə qurulduğu (qrammatika), necə istifadə edildiyi (praqmatika), zamanla necə dəyişdiyi (tarixi dilçilik) və zehnimizlə necə qarşılıqlı əlaqəsi (psixolinqvistika) daxil olmaqla, geniş aspektləri əhatə edir. Dilçiliyi anlamaq, dil sənətinin vacib komponenti olan insan dilinin mürəkkəbliyini və müxtəlifliyini qiymətləndirməyə kömək edir.
Dil məlumat ötürmək üçün qaydalarla təşkil edilmiş sözlər, səslər və jestlər kimi simvollardan istifadə edən ünsiyyət sistemidir. O, insanlara xasdır və ünsiyyət, mədəniyyət və düşüncə üçün əsasdır.
İnsan nitq səslərini saitlər və samitlər kimi kateqoriyalara bölmək olar. Fonetika bu səsləri artikulyar (səslərin necə yarandığı), akustik (səs dalğalarının fiziki xüsusiyyətləri) və eşitmə (səslərin necə qəbul edildiyi) kimi aspektlərdən istifadə edərək təsvir edir. Fonologiya isə bu səslərin müəyyən bir dildə necə fəaliyyət göstərdiyinə baxır. Məsələn, “pat” və “spat” dillərində ingiliscə “p” səsi bir qədər fərqli səslənə bilər, lakin onlar eyni səs və ya fonem kimi qəbul edilir.
Dildə ən kiçik mənalı vahidlər olan morfemlər kök və ya affiks (prefiks, şəkilçi) ola bilər. Məsələn, “inanılmaz” sözü üç morfemdan ibarətdir: “un-”, “inanmaq” və “-able”. Morfoloji təhlil sözləri morfemlərə ayırır və onların rolunu şərh edir.
Sintaksis cümlələrin quruluşunu tənzimləyən qayda və prinsipləri öyrənir. Məsələn, ingilis dilində sadə cümlə strukturu Subject-Fer-Object (SVO) sırasına uyğun gəlir. Bununla belə, sintaksis təkcə sözlərin ardıcıllığı ilə bağlı deyil; o, həm də ifadələr və cümlələr kimi müxtəlif cümlə elementlərinin məna çatdırmaq üçün necə birləşdiyini başa düşməyi əhatə edir.
Semantika sözlərin, ifadələrin və cümlələrin mənasına diqqət yetirir. Bu, bir cümlənin birdən çox mənası ola biləcəyi qeyri-müəyyənlik və müxtəlif ifadələrin eyni mənanı paylaşdığı sinonimiya kimi məsələlərlə məşğul olur. Məsələn, “Luna Marsa heyrandır” və “Mars Luna tərəfindən heyrandır” cümlələri eyni məna daşıyır, lakin strukturları fərqlidir.
Praqmatika kontekstin mənanın təfsirinə necə təsir etdiyini araşdırır. Burada danışanın niyyəti, danışan və dinləyici arasındakı münasibət, mədəni normalar kimi amillər nəzərə alınır. Məsələn, "Bura soyuqdur" ifadəsi kontekstdən asılı olaraq müşahidə, şikayət və ya pəncərəni bağlamaq üçün incə bir xahiş ola bilər.
Dillər müxtəlif coğrafi bölgələr (dialektlər) və sosial qruplar (sosiolektlər) arasında dəyişir. Məsələn, bir bölgədəki "soda" sözü başqa bir bölgədə "pop" adlandırıla bilər. Bu variasiyaları başa düşmək dil müxtəlifliyinə olan qiymətimizi zənginləşdirir.
Dillər statik deyil; zamanla inkişaf edirlər. Tarixi dilçilik bu dəyişiklikləri öyrənir, dillərin və dil ailələrinin mənşəyini və inkişafını izləyir. Dillərin necə və niyə çevrildiyini anlamaq üçün fonetik, morfoloji, sintaktik və semantik dəyişiklikləri araşdırır.
Psixolinqvistika dilin beyin tərəfindən necə işləndiyini və istehsal olunduğunu araşdırır. O, dilin mənimsənilməsi, dil pozuntuları və ikidillilik kimi mövzuları araşdırır. Məsələn, araşdırmalar göstərir ki, beynin sol yarımkürəsi adətən dilin işlənməsində həlledici rol oynayır.
Dil mədəniyyət və cəmiyyətlə sıx bağlıdır. O, mədəni kimliyi, sosial normaları və dəyərləri əks etdirir. Sosiolinqvistika dil və cəmiyyət arasındakı əlaqəni öyrənir, dilin sosial kontekstlərdə necə dəyişdiyini və dəyişməsini araşdırır.
Dilçilik dili anlamaq üçün hərtərəfli çərçivə təklif edir. Onun strukturunu, istifadəsini və variasiyasını araşdırmaqla biz insan ünsiyyəti, düşüncəsi və mədəniyyəti haqqında anlayışlar əldə edirik. Bu dərs ümumi baxış təqdim etsə də, dilçilik sahəsi geniş və zəngindir, kəşfiyyat və kəşflər üçün çoxsaylı yollar açır.
