Qərəz onilliklər ərzində psixoloqları və sosial elm adamlarını maraqlandıran mürəkkəb bir fenomendir. Bu, kifayət qədər biliyə malik olmayan fərdlər və ya qruplar haqqında qərəzli fikir və ya mühakimədir, çox vaxt ayrı-seçkiliyə və sosial ədalətsizliyə səbəb olur. Bu dərs qərəzin mahiyyətini, onun psixoloji əsaslarını və insan davranışındakı təzahürlərini araşdırır.
Qərəz, fərdin yalnız bir sosial qrupa mənsubluğuna əsaslanan bir şəxsə qarşı əsassız və ya yanlış münasibətdir (adətən mənfi). Məsələn, bir insan müəyyən bir irqə və ya cinsə qarşı qərəzli fikirlərə sahib ola bilər, o qrupdan biri ilə tanış ola bilər. Qərəz başqalarına qarşı düşüncələrdə, duyğularda və hərəkətlərdə özünü göstərə bilər.
Qərəzlərin mənşəyi çoxşaxəlidir və onları həm fərdi psixoloji proseslərdə, həm də ictimai təsirlərdə axtarmaq olar. Əsas amillərə aşağıdakılar daxildir:
Qərəz, psixoloji sıxıntı, sosial təcrid və azaldılmış imkanlar da daxil olmaqla, hədəfə alınanlara əhəmiyyətli təsir göstərə bilər. Bu, təkcə fərdlərə təsir etmir, həm də sosial strukturlara nüfuz edə, sistemli ayrı-seçkiliyə töhfə verə bilər.
Qərəzləri daha yaxşı başa düşmək üçün bir sıra təcrübələr aparılmışdır. Bunlara daxildir:
Qərəz dərin kök salmış bir insan davranışı olsa da, tədqiqatlar göstərir ki, onun qəsdən səylərlə azaldılması mümkündür, məsələn:
Psixologiya koqnitiv qərəzlərdən tutmuş emosional reaksiyalara qədər qərəzlilik mexanizmlərinin tədqiqində mühüm rol oynayır. Qərəzli davranışın psixoloji köklərini başa düşmək cəmiyyətdə dəyişiklik üçün strategiyalar haqqında məlumat verə bilər. Məsələn, koqnitiv qərəzlərə dair tədqiqatlar avtomatik qərəzli cavabları pozmağa yönəlmiş müdaxilələrin inkişafına səbəb olmuşdur.
Cəmiyyətlər getdikcə müxtəlifləşdikcə, qərəzləri başa düşmək və onlara müraciət etmək həmişəkindən daha vacibdir. Öz qərəzlərimizi araşdıraraq və fərqli olanlarla əlaqə saxlayaraq, daha əhatəli və ədalətli dünyaya töhfə verə bilərik.
Qərəz insan davranışının geniş yayılmış aspektidir, psixoloji proseslərdə və sosial təsirlərdə dərin kök salır. Bununla belə, təhsil, artan təmas və özünü əks etdirmə yolu ilə qərəzli münasibətlərə meydan oxumaq və onları aradan qaldırmaq mümkündür. Anlayış və empatiyaya can atmaqla cəmiyyət hamı üçün bərabərlik və ədalətə yaxınlaşa bilər.
