Олон улсын улс төрийн танилцуулга
Улс төрийн шинжлэх ухааны дэд салбар болох олон улсын улс төр нь янз бүрийн улс үндэстэн, тэдгээрийн харилцан үйлчлэлийг хамарсан дэлхийн хэмжээний улс төрийг авч үздэг. Энэ нь дипломат харилцаа, дайн, худалдаа, олон улсын байгууллагууд зэрэг өргөн хүрээний сэдвүүдийг хамардаг. Олон улсын улс төрийг ойлгох нь дэлхийн үйл хэрэг, бидний амьдарч буй ертөнцийн ээдрээтэй байдлыг шинжлэхэд маш чухал юм.
Онолын хүрээ
Олон улсын улс төрд дүн шинжилгээ хийхэд хэд хэдэн онолын хүрээ тусалдаг:
- Реализм : Олон улсын харилцааны өрсөлдөөн, зөрчилдөөнтэй тал дээр анхаарлаа төвлөрүүлэх. Реалистууд олон улсын тогтолцоо нь анархи бөгөөд улс орнууд эрх мэдлийг олж авахын тулд хувийн ашиг сонирхлын үүднээс өөрсдийн аюулгүй байдлын талаар санаа тавьдаг гэж үздэг.
- Либерализм : Олон улсын байгууллага, хууль эрх зүйгээрээ дамжуулан улс орнуудын анархи тогтолцоонд хамтын ажиллагаа боломжтой гэж үздэг. Либералууд энх тайвныг дэмжихэд эдийн засгийн харилцан хамаарал, ардчилал, олон улсын байгууллагуудын гүйцэтгэх үүрэгт анхаарлаа хандуулдаг.
- Конструктивизм : Төрийн тогтолцооны гол бүтэц нь материаллаг бус харин нийгмийн шинж чанартай байдаг бөгөөд олон улсын улс төр нь төрийн болон төрийн бус оролцогчдын онцлог, дүр төрх, хэм хэмжээнээс хамаарч тодорхойлогддог гэдгийг санал болгодог.
Олон улсын улс төрийн үндсэн ойлголтууд
Дараахь ойлголтуудыг ойлгох нь чухал юм.
- Тусгаар тогтнол : Төрийн өөрийгөө эсвэл өөр улсыг удирдах эрх мэдэл. Тусгаар тогтносон улс орон нутаг дэвсгэртээ бүрэн тусгаар тогтнол, хяналтыг эзэмшдэг.
- Үндэсний ашиг сонирхол : Улс орны олон улсын харилцаанд хүрэхийг зорьж буй гол зорилго нь аюулгүй байдал, эдийн засгийн хөгжил цэцэглэлт, үнэт зүйлсийн төсөөлөлд төвлөрдөг.
- Хүчний тэнцвэр : Аль ч үндэстэн, холбоотнууд бусдад аюул занал учруулахаар хангалттай хүчтэй байдаггүй нөхцөл байдал. Энэ үзэл баримтлал нь нэг улсыг хэт хүчирхэг болгохоос сэргийлэхэд чухал ач холбогдолтой.
- Даяаршил : Эдийн засаг, улс төр, соёлын солилцоогоор дамжуулан дэлхийн улс орнуудын харилцан уялдаа холбоо нэмэгдэж байна.
Олон улсын байгууллага ба хууль
Олон улсын байгууллага, хууль тогтоомж нь олон улсын улс төрийн бүтцийг бий болгоход чухал үүрэг гүйцэтгэдэг.
- НҮБ (НҮБ) : Улс орнуудын энх тайван, аюулгүй байдал, хамтын ажиллагааг дэмжих зорилгоор 1945 онд байгуулагдсан олон улсын байгууллага. Энэ нь яриа хэлэлцээ, зөрчилдөөнийг шийдвэрлэх платформоор хангадаг.
- Дэлхийн Худалдааны Байгууллага (ДХБ) : Худалдааны урсгалыг аль болох саадгүй, урьдчилан таамаглаж болохуйц, чөлөөтэй явуулах зорилгоор улс хоорондын худалдааны дүрмийг зохицуулдаг.
- Олон улсын эрх зүй : Гэрээ, ёс заншлаар тогтоосон, улс орнууд бие биетэйгээ харилцахдаа заавал биелүүлэх ёстой гэж хүлээн зөвшөөрсөн дүрэм. Тухайлбал, Женевийн конвенц, Далайн хууль зэрэг орно.
Олон улсын улс төрийн дэлхийн асуудлууд
Дэлхийн хэд хэдэн асуудал олон улсын улс төрийн нарийн төвөгтэй байдлыг онцолж байна:
- Уур амьсгалын өөрчлөлт : Үр дүнтэй арга хэмжээ авахын тулд олон улсын хамтын ажиллагаа шаардлагатай яаралтай асуудал. Парисын хэлэлцээр бол уур амьсгалын өөрчлөлттэй тэмцэх олон улсын хүчин чармайлт юм.
- Дэлхийн терроризм : Дэлхий даяарх улс орнуудын аюулгүй байдалд томоохон аюул занал учруулж байгаа нь терроризмын эсрэг хамтын стратегийг шаарддаг.
- Олон улсын худалдааны маргаан : Улс орнууд аж үйлдвэрээ хамгаалахыг эрэлхийлэхийн хэрээр маргаан гарч, ДХБ-аас олгодог шиг шийдвэрлэх механизмыг шаарддаг.
Кейс судалгаа: Хүйтэн дайн
Хүйтэн дайн (1947-1991) нь олон улсын улс төрийн үйл ажиллагааны чухал жишээ болж байна.
- Энэ нь АНУ, ЗХУ гэсэн хоёр их гүрний геополитикийн хурцадмал байдалтай холбоотой байв.
- Мөргөлдөөн нь үндсэндээ үзэл суртлын шинжтэй байсан бөгөөд капитализмыг коммунизмын эсрэг тэмцэж байсан боловч цэргийн хүчээ нэмэгдүүлэх, сансрын хайгуул хийх, гуравдагч орнуудын төлөөх дайн зэрэг янз бүрийн талбарт илэрч байв.
- Хүйтэн дайн нь холбоотнууд (жишээ нь, НАТО болон Варшавын гэрээ), цөмийн зэвсгээс сэргийлэх, дипломат харилцааны ач холбогдлыг харуулсан.
Дүгнэлт
Олон улсын улс төр бол дэлхийн үйл хэргийн бүх талбарт нөлөөлдөг цогц бөгөөд эрч хүчтэй салбар юм. Түүний онолын хүрээ, гол үзэл баримтлал, олон улсын байгууллагын үүргийг ойлгох нь олон улсын тогтолцоонд дүн шинжилгээ хийх үндэс болдог. Түүхэн болон орчин үеийн жишээгээр бид улс орнуудын харилцааг тодорхойлдог хамтын ажиллагаа, зөрчилдөөний сорилт, боломжуудыг олж хардаг.
