Merkuri Anlamaq: Günəş Sistemimizdəki Ən Kiçik Planet
Merkuriyə giriş
Merkuri Günəş sistemimizdə Günəşə ən yaxın planetdir. Yaxınlığına baxmayaraq, ən isti planet deyil, Veneranın qalın atmosferinə görə sahib olduğu bir titul. Merkuri yer planetidir, yəni o, əsasən qaya və metaldan ibarətdir. Bu kiçik planetin peykləri və halqaları yoxdur və çox nazik atmosferi var, əsasən oksigen, natrium, hidrogen, helium və kaliumdan ibarətdir.
Orbitalın xüsusiyyətləri və fırlanması
Merkuri Günəş ətrafında dövrünü cəmi 88 Yer gününə tamamlayır və bu onu Günəş sistemindəki ən sürətli planet edir. Maraqlıdır ki, Merkurinin öz oxu ətrafında çox yavaş fırlanma dövrü var və bir fırlanmanı tamamlamaq üçün təxminən 59 Yer günü lazımdır. Bu yavaş fırlanma və sürətli orbit Merkuridə bir günün (günəşin doğuşundan günəşin doğuşuna qədər) təxminən 176 Yer günü davam etdiyi unikal bir fenomenə gətirib çıxarır. Merkurinin orbiti digər planetlərlə müqayisədə olduqca elliptikdir, yəni orbitinin müxtəlif nöqtələrində Günəşdən məsafədə daha böyük fərq var. Ən yaxında (perihelion) Merkuri Günəşdən təqribən 46 milyon kilometr (29 milyon mil), ən uzaqda (afelion) isə təxminən 70 milyon kilometr (43 milyon mil) məsafədədir.
Səth xüsusiyyətləri və geoloji tarix
Merkurinin səthi Aya bənzəyən güclü kraterdir ki, bu da onun milyardlarla ildir geoloji cəhətdən qeyri-aktiv olduğunu göstərir. Merkurinin səthindəki ən görkəmli xüsusiyyət, diametri təxminən 1550 kilometr (960 mil) olan nəhəng zərbə krateri olan Kaloris hövzəsidir. Kalori hövzəsini yaradan təsir o qədər güclü idi ki, lava püskürmələrinə səbəb oldu və planetin əks tərəfində unikal dağlıq coğrafi formasiya buraxdı. Qədim geoloji tarixinə baxmayaraq, Merkuri keçmiş vulkanik fəaliyyətə dair sübutlara malikdir. Planetin səthindəki hamar düzənliklər lava axınlarının böyük əraziləri əhatə etdiyini deməyə əsas verir. Bu düzənliklərdən bəzilərinin geoloji zaman cədvəlinə görə nisbətən yeni, 1 milyard il kimi gənc olduğu təxmin edilir.
Merkurinin İncə Atmosferi
Merkurinin atmosferi o qədər nazikdir ki, elm adamları onu ekzosfer adlandırırlar. Ekzosfer əsasən günəş küləyi və mikrometeoroid təsirləri ilə planetin səthindən qopan atomlardan ibarətdir. Günəşə yaxınlığı və zəif cazibə qüvvəsi səbəbindən Merkuri qalın atmosferi saxlaya bilmir. İncə atmosfer o deməkdir ki, Merkuridə temperatur gündüzlər 430°C-dən (800°F) gecələr -180°C-yə (-290°F) qədər dəyişə bilər.
Maqnit sahəsi və nüvənin tərkibi
Kiçik ölçüsünə və yavaş fırlanmasına baxmayaraq, Merkuri zəif də olsa əhəmiyyətli bir maqnit sahəsinə malikdir. Kosmik gəmilərin Merkuriyə apardığı missiyaların ölçmələri göstərir ki, planetin bərk daxili nüvəni əhatə edən böyük, maye xarici nüvəsi var. Bu maye nüvədəki dinamo effekti, ehtimal ki, Merkurinin maqnit sahəsini yaradır. Merkuridə maqnit sahəsinin olması təəccüblü bir kəşf idi, çünki əvvəllər planetin çox kiçik olduğu və nüvəsi yaratmaq üçün çox tez soyuduğu düşünülürdü.
Merkurinin kəşfiyyatı
Merkuri Günəş yaxınlığındakı sərt şərtlər səbəbindən yalnız bir neçə kosmik gəmi tərəfindən tədqiq edilmişdir. Merkuriyə ilk missiya 1970-ci illərdə planetin səthinin təxminən 45%-nin xəritəsini çəkərək üç dəfə uçan Mariner 10 idi. Bu yaxınlarda NASA-nın MESSENGER kosmik gəmisi 2011-2015-ci illər arasında Merkuri ətrafında dövr edərək bütün planetin ətraflı xəritələrini, həmçinin onun geoloji tarixi, maqnit sahəsi və ekzosferi haqqında yeni anlayışlar təqdim etdi. Avropa Kosmik Agentliyi (ESA) və Yaponiya Aerokosmik Tədqiqatlar Agentliyi (JAXA) 2018-ci ilin oktyabrında Merkuriyə birgə missiyası olan BepiColombo-nu işə saldı. BepiColombo, gözlənilən gəlişlə planetin maqnit sahəsini, geologiyasını və səth tərkibini daha yaxından öyrənmək məqsədi daşıyır. 2025-ci ildə.
Niyə Merkuri öyrənmək lazımdır?
Merkurinin tədqiqi günəş sisteminin formalaşması və təkamülü ilə bağlı dəyərli məlumatlar verir. O, alimlərə erkən günəş sisteminin şərtlərini və yer planetlərinin zamanla necə formalaşdığını və təkamül etdiyini başa düşməyə kömək edir. Bundan əlavə, Merkurinin maqnit sahəsini və ekzosferini tədqiq etmək planetar atmosferləri və ümumiyyətlə maqnit sahələrini başa düşməyimizə kömək edir ki, bu da digər günəş sistemlərində ekzoplanetlərin öyrənilməsinə təsir göstərir.
