Neyrologiya sinir sistemini, bədənin müxtəlif hissələri arasında siqnalları ötürən neyron və hüceyrələrdən ibarət mürəkkəb şəbəkənin elmi tədqiqidir. Beyin və sinir sisteminin davranış, qavrayış və fiziologiyaya təsir etmək üçün necə işlədiyini anlamağa çalışır. Bu füsunkar sahə sinir funksiyalarının sirlərini açmaq üçün biologiya, kimya, fizika və psixologiyanın fikirlərini birləşdirir.
Sinir sistemi iki əsas hissəyə bölünür: mərkəzi sinir sistemi (MSS) və periferik sinir sistemi (PNS). MSS əsas idarəetmə mərkəzi kimi xidmət edən beyin və onurğa beynindən ibarətdir. PNS beyin və onurğa beynindən ayrılan, mərkəzi sinir sistemini bədənin qalan hissəsi ilə birləşdirən bütün sinirlərdən ibarətdir.
Neyronlar sinir sisteminin tikinti bloklarıdır. Bu xüsusi hüceyrələr elektrik və kimyəvi siqnallar vasitəsilə məlumat ötürür. Bir neyron hüceyrə gövdəsindən, siqnalları qəbul etmək üçün dendritlərdən və siqnalları göndərmək üçün bir aksondan ibarətdir. Digər əsas komponent neyronları dəstəkləyən və qoruyan qlial hüceyrələrdir.
Neyronlar sinaps kimi tanınan qovşaqlarda əlaqə qurur. Bir siqnal bir aksonun sonuna çatdıqda, neyrotransmitterlərin sərbəst buraxılmasına səbəb olur. Bu kimyəvi maddələr sinaptik boşluqdan keçərək qəbul edən neyrondakı reseptorlara bağlanaraq yeni siqnal yaradır. Bu prosesi tənliklə təmsil etmək olar:
\(I = \frac{V - E}{R}\)burada \(I\) cərəyan axını (siqnal), \(V\) neyrotransmitterlərin yaratdığı potensial fərq, \(E\) istirahət potensialı və \(R\) sinaptikin müqavimətidir. boşluq.
Beyin inanılmaz dərəcədə mürəkkəb bir orqandır, müxtəlif hissələrə bölünür, hər biri fərqli funksiyalara cavabdehdir. Məsələn, beyin könüllü hərəkətləri və idrak funksiyalarını idarə edir, beyincik tarazlığı və koordinasiyanı tənzimləyir və beyin sapı nəfəs alma və ürək döyüntüsü kimi əsas həyat funksiyalarını idarə edir.
Sinir sisteminin pozğunluqları Parkinson və Alzheimer kimi xəstəliklərdən tutmuş epilepsiya kimi vəziyyətlərə qədər dəyişə bilər. Bu pozğunluqlara genetik faktorlar, sinir sisteminə fiziki ziyan, infeksiyalar və ya nörotransmitterlərin balanssızlığı səbəb ola bilər.
Sinir sisteminin ən maraqlı cəhətlərindən biri onun dəyişmək və uyğunlaşmaq qabiliyyətidir. Neyroplastiklik beynin yeni sinir əlaqələri yaratmaqla özünü yenidən təşkil etmək qabiliyyətinə aiddir. Bu qabiliyyət yeni bacarıqları öyrənmək, zədələrdən sağalmaq və ətrafdakı dəyişikliklərə uyğunlaşmaq üçün çox vacibdir.
Neyrologiya sahəsində tədqiqatlar tez-tez sinir sisteminin quruluşunu və funksiyasını öyrənmək üçün mürəkkəb təcrübələri əhatə edir. Məsələn, funksional maqnit rezonans görüntüləmə (fMRI) kimi müasir üsullar elm adamlarına real vaxt rejimində beyin fəaliyyətini müşahidə etməyə imkan verir. Bu təcrübələr vasitəsilə tədqiqatçılar beynin müxtəlif bölgələrinin müxtəlif idrak proseslərinə necə töhfə verdiyinə dair fikirlər əldə ediblər.
Nevrologiyada məşhur bir nümunə, 19-cu əsrdə ağır beyin zədəsindən sağ çıxan dəmiryol işçisi Phineas Gage-in nümunəsidir. Qəza və onun Gage-in şəxsiyyətinə təsiri, konkret beyin bölgələrinin davranışla necə əlaqəli olduğuna dair erkən sübutlar təqdim etdi.
Başqa bir mühüm təcrübə 20-ci əsrin ortalarında Uaylder Penfild tərəfindən həyata keçirilmişdir ki, bu da beyin əməliyyatı keçirən oyaq xəstələrdə beynin müxtəlif hissələrinin elektriklə stimullaşdırılmasını əhatə etmişdir. Bu tədqiqat, beynə uyğun olaraq bədənin hissiyyat və motor funksiyalarını təmsil edən homunculus konsepsiyasını təsvir edərək, sensor və motor kortekslərin xəritəsini tərtib etdi.
Texnologiya və tədqiqat metodlarında irəliləyişlər nevrologiyanın sərhədlərini zorlamağa davam edir. Alimlər sinir inkişafının genetikasını, kök hüceyrələrin nevroloji xəstəliklərin müalicəsi üçün potensialını və beyin-kompüter interfeyslərinin imkanlarını araşdırırlar. Neyrologiya sahəsi insan şüurunu daha dərindən dərk etmək və nevroloji vəziyyətlər üçün yeni müalicələr vəd edir.
Neyrologiya neyronların mikroskopik tədqiqindən tutmuş insan şüurunun əsasını təşkil edən mürəkkəb qarşılıqlı təsirlərə qədər geniş mövzuları əhatə edir. Sinir sistemini tədqiq etməklə, nevroloqlar beynin incəliklərini açmaq və tibbi və texnoloji yeniliklər üçün yeni yollar açmaq üzərində işləyirlər. Neyrologiyanın öyrənilməsi təkcə davranış və idrakın bioloji əsasları haqqında biliklərimizi inkişaf etdirməklə yanaşı, nevroloji pozğunluqların müalicəsi və insan potensialının artırılması üçün də dərin təsirlərə malikdir.
