Ijtimoiy sinf: tadqiqot
Ijtimoiy tabaqa deganda jamiyatning ijtimoiy va iqtisodiy mavqeiga ko‘ra bo‘linishi tushuniladi. Bu odamlarning hayoti davomida ega bo'lishi mumkin bo'lgan imkoniyatlar va tajribalarni aniqlashda hal qiluvchi rol o'ynaydi. Ushbu darsda ijtimoiy sinf tushunchasi, uning kelib chiqishi, tasnifi va jamiyatga ta'siri o'rganiladi.
Ijtimoiy sinfni tushunish
Ijtimoiy tabaqani odamlarni ijtimoiy-iqtisodiy holatiga ko‘ra guruhlarga ajratuvchi ierarxik tizim sifatida tushunish mumkin. Bu holat ko'pincha daromad, ta'lim, kasb va boylik kabi omillar bilan belgilanadi. Ijtimoiy tabaqa tushunchasi vaqt o‘tishi bilan turli ijtimoiy-iqtisodiy o‘zgarishlar va nazariyalar ta’sirida rivojlanib bordi.
Tarixiy nuqtai nazar
Ijtimoiy tabaqa g‘oyasi dastlabki insoniyat jamiyatlarida ildiz otgan, ammo u qishloq xo‘jaligining paydo bo‘lishi bilan yanada yaqqol namoyon bo‘ldi, bu ortiqcha resurslarni yaratib, ayrim guruhlarga boylik to‘plash imkonini berdi. Bo'linish sanoat inqilobi davrida yanada mustahkamlandi, bu erda boy sanoatchilar va ishchilar sinfi o'rtasidagi farq aniq bo'ldi.
Ijtimoiy tabaqalarning tasnifi
Ijtimoiy sinflar odatda uchta asosiy toifaga bo'linadi:
- Yuqori sinf: Bu guruhga eng yuqori darajadagi boylik, ma'lumot va hokimiyatga ega bo'lgan shaxslar kiradi. Ular ko'pincha iqtisodiy va siyosiy qarorlarga sezilarli ta'sir ko'rsatadi.
- O'rta sinf: O'rta sinfga o'rtacha daromad va ta'lim darajasi bo'lgan shaxslar kiradi. Ular odatda professional va boshqaruv kasblarida ishlaydi.
- Ishchi sinf: Bu sinf pastroq daromad va ta'lim darajasi bilan tavsiflanadi, ko'pincha qo'lda yoki ish yuritish ishlarida ishlaydi.
Ba'zi sotsiologlar, shuningdek, ishsizlar yoki davlat nafaqalariga qaram bo'lganlar kabi iqtisodiy faol bo'lmagan shaxslarni o'z ichiga olgan "Old sinf" ni ham aniqlaydilar.
Ijtimoiy sinfning jamiyatga ta'siri
Ijtimoiy tabaqa hayotning turli jabhalariga, jumladan, ta'lim, sog'liqni saqlash va imkoniyatlardan foydalanishga chuqur ta'sir ko'rsatadi.
- Ta'lim: Yuqori ijtimoiy tabaqaga mansub shaxslar ko'pincha yaxshi ta'lim imkoniyatlariga ega bo'lib, ish istiqbollari va daromad darajasi yaxshilanadi.
- Salomatlik: Ijtimoiy sinf va salomatlik natijalari o'rtasida kuchli bog'liqlik mavjud. Pastroq ijtimoiy qatlamlarga mansub odamlar stress, nosog'lom turmush sharoiti va sifatli tibbiy xizmatdan foydalanishning cheklanganligi kabi omillar tufayli yomon sog'lig'ini boshdan kechirish ehtimoli ko'proq.
- Imkoniyatlar: Ijtimoiy sinf mansab ko'tarilishidan tortib ijtimoiy harakatchanlikgacha bo'lgan shaxslar uchun mavjud imkoniyatlar doirasini aniqlay oladi.
Ijtimoiy sinf harakatchanligi
Ijtimoiy harakatchanlik - bu shaxslar yoki oilalarning ijtimoiy sinflar o'rtasida harakat qilish qobiliyatini anglatadi. Ijtimoiy harakatchanlikning ikki turi mavjud:
- Vertikal harakatchanlik: ijtimoiy ierarxiyani yuqoriga yoki pastga siljitish. Bu yuqoriga qarab harakatlanish, yuqori sinfga o'tish yoki pastga harakatlanish, quyi sinfga o'tish bo'lishi mumkin.
- Gorizontal harakatchanlik: bir xil ijtimoiy sinf ichida harakatlanish. Bu, albatta, sinf o'rnini o'zgartirmasdan, ish yoki joyni o'zgartirishni o'z ichiga olishi mumkin.
Ijtimoiy sinf nazariyalari
Ijtimoiy tabaqalarning mavjudligi va davom etishini tushuntirish uchun bir qancha nazariyalar taklif qilingan:
- Marksistik nazariya: Karl Marksning ta'kidlashicha, ijtimoiy sinf ishlab chiqarish vositalariga bo'lgan munosabati bilan belgilanadi. U ishlab chiqarish vositalariga egalik qiluvchi burjuaziya bilan mehnatini sotuvchi proletariatni ajratdi. Marks sinfiy kurash ijtimoiy o'zgarishlarning dvigateli deb hisoblagan.
- Funktsionalizm: Funksionalistlar jamiyat faoliyati uchun ijtimoiy tabaqalanish zarur, deb ta'kidlaydilar. Ular turli rollarni turli ko'nikmalarga ega bo'lgan odamlar to'ldirishlari kerak va odamlarni rag'batlantirish uchun tengsizlik zarur deb hisoblashadi.
Ijtimoiy sinfni o'lchash
Ijtimoiy sinfni o'lchash murakkab va turli mezonlar yordamida amalga oshirilishi mumkin, jumladan:
- Daromad: mehnat, investitsiyalar va boshqa manbalardan olingan jami daromad.
- Boylik: mol -mulk, aktsiyalar va jamg'armalar kabi egalikdagi jami aktivlar, har qanday qarzlarni chiqarib tashlagan holda.
- Kasb: o'z ishining tabiati va uning ijtimoiy-iqtisodiy holati.
- Ta'lim: ta'lim darajasi.
Ijtimoiy sinf insonning hayotiy tajribasi va imkoniyatlariga sezilarli ta'sir ko'rsatishi mumkin. Ko'proq tenglik jamiyatlarini yaratishga urinishlarga qaramay, sinfiy farqlar ijtimoiy dinamikani shakllantirishda hal qiluvchi rol o'ynashda davom etmoqda.
