Hərbi vəziyyət mülki funksiyalar və ya ərazilər üzərində hərbi nəzarətin tətbiq edildiyi müvəqqəti tədbirdir. Bu, adətən fövqəladə vəziyyət, müharibə və ya mülki hakimiyyət qanunu və asayişi qoruya bilmədiyi zaman elan edilir. Bu dərs hərbi vəziyyət anlayışını, onun tarixi kontekstini və nəticələrini araşdırır.
Hərbi vəziyyət adi qanunların dayandırılmasını və birbaşa hərbi nəzarətin tətbiqini nəzərdə tutur. Xüsusiyyətlər ölkəyə görə dəyişə bilsə də, bu, ümumiyyətlə ordunun hökumət və polis qüvvəsi kimi fəaliyyət göstərmək səlahiyyətinə malik olması deməkdir. Buraya komendant saatlarının tətbiqi, axtarışların aparılması və standart hüquqi prosedurlar olmadan şəxslərin həbsi daxil ola bilər.
Əksər demokratik ölkələrdə hərbi vəziyyətin hüquqi əsası onun elan oluna biləcəyi şərtləri müəyyən edən konstitusiya və ya xüsusi qanunlardan ibarətdir. Məsələn, Birləşmiş Ştatlar üsyanları yatırmaq üçün ABŞ daxilində federal qoşunların və Milli Qvardiyanın istifadəsinə icazə verən Üsyan Aktı ilə hərbi vəziyyətə icazə verir.
Tarix boyu vətəndaş iğtişaşlarından tutmuş təbii fəlakətlərə qədər müxtəlif vəziyyətlərdə hərbi vəziyyət elan edilmişdir. Burada bir neçə diqqətəlayiq hal var:
Hərbi vəziyyətin elan edilməsi şərtləri fərqli ola bilər, lakin ümumiyyətlə, aşağıdakı hallarda nəzərə alınır:
Hərbi vəziyyət nizam-intizamı bərpa etmək üçün zəruri olsa da, bu, əhəmiyyətli nəticələrə malikdir:
Hərbi vəziyyət vətəndaş azadlıqlarının əhəmiyyətli dərəcədə azaldılmasını nəzərdə tutsa da, fərdlər hələ də müəyyən hüquqlarını saxlayırlar. Bu hüquqların həcmi ölkənin hüquq sistemindən və hərbi vəziyyət elanının xüsusiyyətlərindən asılı ola bilər. Ümumiyyətlə, fərdlərin hüquqları var:
Hərbi vəziyyətlə fövqəladə vəziyyət arasında fərq qoymaq vacibdir. Fövqəladə vəziyyət hökumətə böhranlara cavab vermək üçün əlavə səlahiyyətlər verir, lakin vətəndaş hakimiyyətini saxlayır. Hərbi vəziyyət, əksinə, hərbi hakimiyyət orqanlarına nəzarət edir. Hər ikisi müstəsna dövlətlərin bəyannamələridir, lakin onların nəticələri və hüquqi əsasları əhəmiyyətli dərəcədə fərqli ola bilər.
Hərbi vəziyyətə münasibət mədəni, tarixi və hüquqi amillərin təsiri ilə qlobal səviyyədə dəyişir. Bəzi xalqlarda hərbi vəziyyətin elan edilməsi keçmişdəki sui-istifadələrə görə əhəmiyyətli ictimai müqavimətlə qarşılanır. Digərlərində bu, ictimai təhlükəsizliyi təmin etmək üçün zəruri bir tədbir kimi görünə bilər. Hərbi vəziyyətin effektivliyi və qəbulu onun icrasından, əsaslandırılmasından və tədbirin müvəqqəti xarakterindən asılıdır.
Hərbi vəziyyət asayişi qorumaq və ya bərpa etmək üçün müstəsna hallarda görülən fövqəladə tədbirdir. Vəziyyətləri müvəqqəti olaraq sabitləşdirə bilsə də, onun demokratiya, vətəndaş azadlıqları və ictimai sabitlik üçün təsiri dərindir. Tarixi nümunələr bizə hərbi vəziyyətlə bağlı həm zərurət, həm də sui-istifadə potensialını xatırladır, onun tətbiqində nəzarətin, hüquqi sərhədlərin və ictimai nəzarətin vacibliyini vurğulayır.
