Bitkilərin böyüdüyü yerin üst təbəqəsi olan torpaq minerallar, üzvi maddələr, su və havadan ibarət mürəkkəb sistemdir. O, yerüstü ekosistemlərin əsasını təşkil edir və qlobal mühitdə həlledici rol oynayır.
Torpaq süxurların aşınması və bitki və heyvanların üzvi maddələrinin parçalanması ilə başlayır. Zamanla bu proseslər torpağın üfüqlər kimi tanınan təbəqələrinin yaranmasına kömək edir. Hər təbəqənin özünəməxsus tərkibi və xüsusiyyətləri var.
Torpağın əsas hissəsi süxurların parçalanması nəticəsində əmələ gələn mineral hissəciklərdən ibarətdir. Bu mineralların tərkibi ana süxurun növünə və aşınma prosesinə görə dəyişir. Ümumi torpaq minerallarına qum, lil və gil daxildir.
Qum yaxşı drenaja imkan verən, lakin qida maddələrini yaxşı saxlamayan ən iri hissəcikdir. Lil hissəcikləri qumdan daha incə, lakin gildən daha qabadır, su tutma və drenaj arasında tarazlıq təmin edir. Gil ən incə hissəciklərdən ibarətdir, suyu və qida maddələrini səmərəli şəkildə saxlayır, lakin çox vaxt zəif drenaja səbəb olur.
Torpaqdakı üzvi maddələr bitki və heyvan materiallarının çürüməsi nəticəsində əmələ gəlir. Qida maddələri ilə təmin etməklə, torpağın strukturunu yaxşılaşdırmaqla və suyun saxlanmasını artırmaqla torpağın münbitliyini artırır. Üzvi maddələr torpağın sağlamlığı və məhsuldarlığı üçün vacib komponentdir.
Torpaqdakı su qida maddələrinin daşınması üçün bir vasitə kimi xidmət edən bitkilərin inkişafı üçün həyati əhəmiyyət kəsb edir. Torpaqda suyun miqdarı və hərəkəti torpağın teksturasından, strukturundan və üzvi maddələrin tərkibindən asılıdır. Torpaqdakı su balansı tənliklə təmsil oluna bilər:
\(Water~Balance = Precipitation - Evapotranspiration \pm Storage \pm Surface~Flow \pm Groundwater~Flow\)Hava torpaq hissəcikləri arasında məsamə boşluqlarını tutur və bitki köklərinin və torpaq orqanizmlərinin tənəffüsü üçün vacibdir. Torpaqdakı havanın nisbəti torpağın rütubət səviyyəsi ilə dəyişir - sağlam torpaq ekosistemini saxlamaq üçün vacib aspekt.
Torpağın pH-ı, torpağın turşuluğunun və ya qələviliyinin ölçüsü, bitkilərin böyüməsinə və qida maddələrinin mövcudluğuna əhəmiyyətli dərəcədə təsir göstərir. Torpaqlar güclü turşuluqdan (pH<5) güclü qələviliyə (pH>8) qədər dəyişə bilər. Əksər bitkilər neytral torpağa (pH 6-7) bir az turşuluq üstünlük verirlər.
Torpağın Teksturasının Tədqiqi: Torpağın tərkibini anlamaq üçün sadə təcrübələrdən biri onun toxumasını çökmə yolu ilə yoxlamaqdır. Torpağı şəffaf bir qabda su ilə qarışdırıb çökməsinə icazə verməklə, müxtəlif hissəcik ölçülərinə görə qum, lil və gil təbəqələrinin ayrıldığını müşahidə etmək olar.
Torpağın pH sınağı: Torpağın pH-ı pH metr və ya test zolaqlarından istifadə etməklə yoxlanıla bilər. Bu test torpağın kimyəvi şəraiti haqqında qiymətli məlumat verir, müvafiq bitkilərin seçilməsinə və ya torpaq şəraitinin tənzimlənməsinə imkan verir.
Hər biri fərqli xüsusiyyətlərə malik olan və müxtəlif növ bitki həyatı üçün ən uyğun olan bir neçə torpaq növü var. Məsələn, qum, lil və gilin balanslaşdırılmış qarışığı olan gilli torpaqlar əksər bitkilər üçün idealdır, çünki onlar nəm və qida maddələrini yaxşı saxlayır, eyni zamanda yaxşı drenaj təmin edir.
Torpağın tərkibini başa düşmək kənd təsərrüfatı, ətraf mühitin idarə edilməsi və ekosistemin davamlılığı üçün çox vacibdir. Torpaqdakı mineral tərkibini, üzvi maddələri, suyu və havanı, onun pH və teksturasını araşdıraraq, bu vacib təbii resursu daha yaxşı idarə edə və qoruya bilərik.
