Ургамал ургадаг газрын дээд давхарга болох хөрс нь эрдэс бодис, органик бодис, ус, агаараас бүрддэг цогц систем юм. Энэ нь хуурай газрын экосистемийн үндэс суурийг бүрдүүлж, дэлхийн байгаль орчинд шийдвэрлэх үүрэг гүйцэтгэдэг.
Хөрс нь чулуулгийн өгөршил, ургамал, амьтны органик бодисын задралаас эхэлдэг. Цаг хугацаа өнгөрөхөд эдгээр үйл явц нь хөрсний давхрагыг бий болгоход хувь нэмэр оруулдаг бөгөөд үүнийг давхрага гэж нэрлэдэг. Давхарга бүр өөрийн өвөрмөц найрлага, шинж чанартай байдаг.
Хөрсний дийлэнх хэсэг нь чулуулгийн задралаас үүссэн эрдэс хэсгүүдээс бүрддэг. Эдгээр эрдсийн найрлага нь үндсэн чулуулгийн төрөл, өгөршлийн процессоос хамаарч өөр өөр байдаг. Хөрсний түгээмэл ашигт малтмалд элс, шавар, шавар орно.
Элс бол хамгийн том ширхэгтэй тоосонцор бөгөөд ус зайлуулах сайн боломжийг олгодог боловч шим тэжээлийг сайн барьж чаддаггүй. Лаврын тоосонцор нь элснээс нарийн ширхэгтэй боловч шавраас илүү бүдүүн байдаг тул ус хадгалах, ус зайлуулах хоёрын тэнцвэрийг хангадаг. Шавар нь хамгийн нарийн ширхэгтэй тоосонцороос бүрдэх бөгөөд ус, шим тэжээлийг үр дүнтэй хадгалдаг боловч ихэвчлэн ус зайлуулах суваг мууддаг.
Хөрсөн дэх органик бодис нь ургамал, амьтны гаралтай материалын задралаас үүсдэг. Энэ нь шим тэжээлээр хангах, хөрсний бүтцийг сайжруулах, ус хадгалах чадварыг нэмэгдүүлэх замаар хөрсний үржил шимийг нэмэгдүүлдэг. Органик бодис нь хөрсний эрүүл мэнд, бүтээмжийн чухал бүрэлдэхүүн хэсэг юм.
Хөрсөн дэх ус нь ургамлын өсөлтөд чухал үүрэгтэй бөгөөд шим тэжээлийг зөөвөрлөх орчин болдог. Хөрсний доторх усны хэмжээ, хөдөлгөөн нь хөрсний бүтэц, бүтэц, органик бодисын агууламжаас хамаарна. Хөрсөн дэх усны тэнцвэрийг дараахь тэгшитгэлээр илэрхийлж болно.
\(Water~Balance = Precipitation - Evapotranspiration \pm Storage \pm Surface~Flow \pm Groundwater~Flow\)Агаар нь хөрсний хэсгүүдийн хоорондох нүх сүвийг эзэлдэг бөгөөд ургамлын үндэс, хөрсний организмын амьсгалахад зайлшгүй шаардлагатай. Хөрсөн дэх агаарын эзлэх хувь нь хөрсний чийгийн түвшингээс хамаарч өөрчлөгддөг нь хөрсний эрүүл экосистемийг хадгалах чухал тал юм.
Хөрсний хүчиллэг, шүлтлэг байдлын хэмжүүр болох хөрсний рН нь ургамлын өсөлт, шим тэжээлийн хүртээмжид ихээхэн нөлөөлдөг. Хөрс нь хүчтэй хүчиллэг (рН<5)-аас хүчтэй шүлтлэг (рН>8) хүртэл байж болно. Ихэнх ургамал нь төвийг сахисан хөрсөөс бага зэрэг хүчиллэгийг илүүд үздэг (рН 6-7).
Хөрсний бүтцийг судлах: Хөрсний найрлагыг ойлгох нэг энгийн туршилт бол түүний бүтцийг тунадасжуулах замаар шалгах явдал юм. Тунгалаг саванд хөрсийг устай хольж, тунгалаг болгосноор элс, шавар, шаврын давхаргууд нь янз бүрийн ширхэгийн хэмжээтэй тул ялгарч байгааг ажиглаж болно.
Хөрсний рН-ийг турших: Хөрсний рН-ийг рН тоолуур эсвэл туршилтын тууз ашиглан шалгаж болно. Энэхүү туршилт нь хөрсний химийн нөхцлийн талаар үнэ цэнэтэй мэдээлэл өгч, тохирох ургамлыг сонгох эсвэл хөрсний нөхцөлийг тохируулах боломжийг олгодог.
Хөрсний хэд хэдэн төрлүүд байдаг бөгөөд тэдгээр нь тус бүр нь өвөрмөц шинж чанартай бөгөөд өөр өөр төрлийн ургамлын амьдралд хамгийн тохиромжтой байдаг. Жишээлбэл, элс, шавар, шаврыг тэнцвэртэй хольсон шавранцар хөрс нь чийг, шим тэжээлийг сайн барьж, ус зайлуулах хоолойгоор хангадаг тул ихэнх ургамалд тохиромжтой.
Хөрсний найрлагыг ойлгох нь хөдөө аж ахуй, байгаль орчны менежмент, экосистемийн тогтвортой байдлыг хангахад маш чухал юм. Хөрсний доторх эрдэс бодис, органик бодис, ус, агаар, түүний рН, бүтэцтэй зэрэгцэн судалснаар бид байгалийн энэ чухал нөөцийг илүү сайн удирдаж, хадгалж чадна.
