İkinci Dünya Müharibəsindən sonrakı dövr Avropa üçün qitəni münaqişənin xarabalıqlarından bərpa etmək kimi böyük vəzifə ilə əlamətdar olan kritik bir dövr idi. Müharibədən sonrakı yenidənqurma və reabilitasiya dövrü adlandırılan bu dövr Avropa ölkələrinin siyasi, iqtisadi və sosial strukturlarında əhəmiyyətli transformasiyanı əhatə etmişdir. Bu dərsdə biz bu transformasiya dövrünün əsas aspektlərini, o cümlədən Marşal Planını, yeni siyasi ittifaqların formalaşmasını, iqtisadi bərpa strategiyalarını və əhaliyə sosial təsiri araşdıracağıq.
İkinci Dünya Müharibəsinin sonunda Avropa xarabalıq vəziyyətində qaldı. Milyonlarla insan həyatını itirdi, şəhərlər xarabalığa çevrildi, iqtisadiyyatlar dağıldı. Dərhal qarşıya çıxan problemlər geniş idi və evsizləri yerləşdirmək, acları qidalandırmaq, asayişi bərpa etmək, şəhərləri yenidən qurmaq və iqtisadiyyatları bərpa etmək idi.
Avropanın yenidən qurulması üçün əsas təşəbbüslərdən biri rəsmi olaraq Avropa Bərpa Proqramı (ERP) kimi tanınan Marşal Planı idi. 1947-ci ildə ABŞ Dövlət Katibi Corc Marşal tərəfindən elan edilmiş plan sovet kommunizminin yayılmasının qarşısını almaq və siyasi sabitliyi gücləndirmək üçün Avropa ölkələrinin iqtisadiyyatlarını bərpa etmək məqsədi daşıyırdı. ABŞ Avropa iqtisadiyyatlarının yenidən qurulmasına kömək etmək üçün 12 milyard dollardan çox (2020-ci ildə 130 milyard dollara bərabər) iqtisadi yardım göstərib. Plan sənaye və biznes təcrübələrinin modernləşdirilməsini asanlaşdırdı və Qərbi Avropada əhəmiyyətli bir böyümə və çiçəklənmə dövrünə səbəb oldu.
ABŞ və Sovet İttifaqı arasında yaranan soyuq müharibə gərginliyinə cavab olaraq, Avropa dövlətləri sülh və qarşılıqlı müdafiəni təmin etmək üçün siyasi və hərbi ittifaqlar yaratmağa başladılar. Bunlardan ən əhəmiyyətlisi 1949-cu ildə yaradılan və potensial Sovet təcavüzünə qarşı kollektiv müdafiə paktı yaradan Şimali Atlantika Müqaviləsi Təşkilatı (NATO) idi. Bu dövr həm də 1951-ci ildə Avropa Kömür və Polad Birliyinin (ECSC) formalaşması kimi Avropaya inteqrasiya səylərinin başlanğıcını gördü və nəticədə Avropa İttifaqına çevriləcək.
Avropa ölkələri öz iqtisadiyyatlarını bərpa etmək üçün müxtəlif strategiyalar qəbul etdilər. Marşal Planı vasitəsilə alınan yardımdan əlavə, ölkələr öz sənayelərini, infrastrukturlarını və sosial rifah sistemlərini modernləşdirmək üçün islahatlar həyata keçirdilər. Əsas tədbirlərə valyuta islahatı, ticarət maneələrinin aradan qaldırılması və infrastruktur layihələrinə investisiya qoyuluşu daxildir. Almaniya kimi ölkələr "Wirtschaftswunder" və ya iqtisadi möcüzə vasitəsilə sürətli sənaye artımı yaşadı və Avropanın aparıcı iqtisadiyyatına çevrildi.
Müharibədən sonrakı yenidənqurmanın sosial təsiri çox böyük idi. Milyonlarla qaçqın və köçkün yenidən cəmiyyətə inteqrasiya olunmalı idi. Mənzil çatışmazlığı kəskin idi və bu, iri miqyaslı ictimai mənzil layihələrinin həyata keçirilməsinə təkan verdi. Müharibə həm də sosial münasibətlərdə və sinfi strukturlarda dəyişiklikləri sürətləndirdi, sosial rifah və bərabərlik üçün daha böyük tələblərə səbəb oldu. Bir çox Avropa ölkələri səhiyyə, təhsil və sosial təminat proqramları vasitəsilə vətəndaşları üçün daha güclü təhlükəsizlik şəbəkələri təmin edərək, öz rifah dövlətlərini genişləndirdi.
Yenidənqurma təkcə fiziki və iqtisadi deyil, həm də mədəni və intellektual xarakter daşıyırdı. Avropanın mədəni mənzərəsi böyük insan itkisi, köçkünlük və soyqırımla müharibədən dərindən yaralanmışdı. Müharibədən sonra mədəni mübadiləni təşviq etmək, incəsənət və ədəbiyyatı canlandırmaq və təhsil müəssisələrini yenidən qurmaq üçün məqsədyönlü səy göstərildi. Bu dövr yeni bədii cərəyanların, yenidənqurma səylərinin simvolu olan Brutalizm kimi memarlıq üslublarının və elm və texnologiyada əhəmiyyətli irəliləyişlərin çiçəklənməsini gördü.
Bərpa həm də müharibənin əxlaqi və əxlaqi əks-sədaları ilə üzləşməyi və onların işlənməsini əhatə etdi ki, bu da insan hüquqlarına yenidən diqqət yetirməyə və sülh və mədəni anlaşmanı təşviq etmək üçün Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Təhsil, Elm və Mədəniyyət Təşkilatı (UNESCO) kimi qurumların yaradılmasına gətirib çıxardı.
Müharibədən sonra Avropanın yenidən qurulması və reabilitasiyası davamlılıq, əməkdaşlıq və dağıntılardan sonra cəmiyyətlərin yenidən qurulması imkanları ilə bağlı dəyərli dərslər təklif edir. Avropanın uğurlu yenidən qurulması beynəlxalq yardımın, iqtisadi planlaşdırmanın, siyasi birliyin və cəmiyyətlərin sabitləşdirilməsində sosial rifahın rolunun vacibliyini nümayiş etdirdi. Bu təcrübələr qlobal münaqişələr, iqtisadi böhranlar və sosial bərabərsizliklər kimi müasir problemlərin həllində aktuallığını qoruyub saxlayır.
Müharibədən sonrakı yenidənqurma və reabilitasiya dövrü Avropa tarixində qitəni münaqişənin külündən tərəqqi və əməkdaşlıq modelinə çevirən həlledici dövr idi. Beynəlxalq tərəfdaşlıqlar və innovativ iqtisadi strategiyalarla dəstəklənən xalqların kollektiv səyləri sayəsində Avropa müharibənin nəticələrinin yaratdığı böyük çətinliklərin öhdəsindən gələ bildi. Bu dövrün mirası Avropa cəmiyyətlərinin çətinliklər qarşısında dayanıqlığına və birliyinə şahid olaraq qalır.
