Rasmiy ravishda Yevropa tiklanish dasturi sifatida tanilgan Marshall rejasi G'arbiy Evropaga yordam berish uchun Amerika tashabbusi edi. U 1948-yil 3-apreldan boshlab toʻrt yil davomida faoliyat koʻrsatdi. Qoʻshma Shtatlar Ikkinchi jahon urushi tugaganidan keyin Gʻarbiy Yevropa iqtisodlarini tiklash dasturlari uchun 12 milliard dollardan ortiq (2021-yilda taxminan 130 milliard dollarga teng) mablagʻ oʻtkazdi. Reja Davlat kotibi Jorj C. Marshall sharafiga nomlangan.
Fon
Ikkinchi jahon urushi Yevropaning katta qismini vayron qildi. Infratuzilma vayron qilingan, iqtisodlar parokanda edi, siyosiy beqarorlik keng tarqaldi. Marshall rejasi urushdan vayron bo'lgan hududlarni tiklash, G'arbiy Evropada iqtisodiyotni jonlantirish va kommunizm tarqalishining oldini olish vositasi sifatida taklif qilindi.
Maqsadlar
Marshall rejasining asosiy maqsadlari quyidagilardan iborat edi: - urush vayron bo'lgan hududlarni tiklash - savdo to'siqlarini olib tashlash - sanoatni modernizatsiya qilish - Evropa farovonligini oshirish - kommunizm tarqalishining oldini olish.
Amalga oshirish
Marshall rejasi yordamini olish uchun G'arbiy Yevropa davlatlari Qo'shma Shtatlar tomonidan belgilangan shartlarga rozi bo'lishlari kerak edi. Bunga savdo to‘siqlarini olib tashlash, Yevropa iqtisodiyotini tiklash bo‘yicha hamkorlik rejasini tuzish va yordam dollarlarining samarali sarflanishini ta’minlash kiradi.
Ta'sir
Marshall rejasining ta'siri sezilarli edi. Bu Yevropa iqtisodiyotini tiklashga yordam berdi, sanoat va qishloq xo‘jaligi ishlab chiqarish darajasini tikladi, Yevropa savdosini kuchaytirdi va Yevropa integratsiyasini osonlashtirdi. Asosiy ta'sirlardan ba'zilari quyidagilardan iborat: - ishtirokchi mamlakatlarda yalpi ichki mahsulotning (YaIM) o'sishi - valyutalarning barqarorlashishi - savdo to'siqlarining qisqarishi, tovarlar va xizmatlar almashinuvining oshishiga olib keladigan - mustahkamlangan siyosiy barqarorlik.
Misollar va misollar
Germaniya
Germaniya ko'pincha Marshall rejasi muvaffaqiyatining yorqin namunasi sifatida tilga olinadi. Mamlakat sanoat, infratuzilma va iqtisodiyotni tiklashda muhim ahamiyatga ega bo'lgan katta yordam oldi. Germaniya iqtisodiy mo'jizasi yoki "Wirtschaftswunder" Ikkinchi jahon urushidan keyin G'arbiy Germaniya va Avstriya iqtisodining qisman Marshall rejasi tomonidan ko'rsatilgan yordam tufayli tez tiklanishi va rivojlanishini anglatadi.
Fransiya
Frantsiya Marshall rejasi yordamining muhim qismini oldi. Bu mablag‘larni sanoat korxonalarini modernizatsiya qilish, infratuzilmani qayta qurish va qishloq xo‘jaligi mahsuldorligini oshirishga sarfladi. Ushbu sarmoya Frantsiya iqtisodiyotini barqarorlashtirishga va o'sishni rag'batlantirishga yordam berdi.
Baholash va meros
Marshall rejasi tarixdagi eng muvaffaqiyatli xorijiy yordam dasturlaridan biri sifatida ko'riladi. Bu nafaqat Yevropa iqtisodiyotini tiklashga yordam berdi, balki Amerikaning siyosiy va iqtisodiy manfaatlarini chet elda ilgari surish vositasi bo'lib ham xizmat qildi. - Iqtisodiy jihatdan Marshall rejasi G'arbiy Yevropa iqtisodiyotida yuqori o'sish sur'atlariga turtki berdi. - Siyosiy jihatdan u Yevropaning Qo'shma Shtatlar bilan hamjihatligini mustahkamladi va shu bilan kommunizm tarqalishiga qarshi to'siq bo'ldi. - Marshall rejasining muvaffaqiyati Amerikaning kelajakdagi yordam tashabbuslari uchun ham zamin yaratdi va Yevropa Ittifoqi rivojlanishiga ta'sir ko'rsatdi.
Qarama-qarshiliklar va tanqidlar
Muvaffaqiyatlarga qaramay, Marshall rejasi tanqidga uchradi. Ba'zilarning ta'kidlashicha, bu, birinchi navbatda, Amerikaning iqtisodiy hukmronligi uchun vosita bo'lib, Evropa bozorlarining Amerika mahsulotlari uchun ochiqligini ta'minlaydi. Boshqalarning fikricha, bu kapitalistik G'arb va kommunistik Sharq o'rtasidagi tafovutni kengaytirib, Sovuq urushning kuchayishiga hissa qo'shgan.
Xulosa
Marshall rejasi Ikkinchi jahon urushidan keyingi tarixdagi muhim voqea bo'lib, tiklanish va o'sishni rag'batlantirish uchun maqsadli iqtisodiy yordam imkoniyatlarini namoyish etadi. To'g'ridan-to'g'ri iqtisodiy va siyosiy ta'sirlardan tashqari, rejaning merosi xalqaro yordam tuzilishiga ta'sir ko'rsatish va Evropa birligi va hamkorligini rivojlantirishni o'z ichiga oladi.
