İşarələmə dili, mətndən sintaktik olaraq fərqlənən şəkildə sənədə annotasiya etmək üçün sistemdir. Sənədin elementlərini müəyyən etmək üçün teqlərdən istifadə edir. İşarələmə dilləri mətni emal etmək, müəyyən etmək və təqdim etmək üçün nəzərdə tutulub. Onların əsas məqsədi üslubu və formatı sənədin məzmunundan fərqləndirməkdir.
İşarələmə dilləri veb inkişafından tutmuş sənədlərin nəşrinə qədər müxtəlif mühitlərdə istifadə olunur. Onlar dizaynerlərə və tərtibatçılara sənədin strukturunu və təqdimatını aydın, məntiqli və asan başa düşülən şəkildə təsvir etməyə imkan verir. Ən məşhur nümunələrə HTML (HyperText Markup Language) və XML (eXtensible Markup Language) daxildir.
İşarələmə dili anlayışı rəqəmsal kompüterlər dövründən əvvəl çap və nəşriyyat sənayesinə gedib çıxır. Yazıçılar üçün mətnin necə formatlaşdırılmasına dair təlimatlar toplusu idi. Kompüter elmi kontekstində eyni prinsip tətbiq olunur, lakin daha mürəkkəb şəkildə, yalnız mətn üslubunu deyil, bağlantılar və multimedia kimi elementləri özündə birləşdirən.
İşarələmə dilləri bir neçə səbəbə görə rəqəmsal dünyada kritikdir:
HTML ən çox istifadə edilən işarələmə dilidir. Bu veb brauzerdə nümayiş etdirilmək üçün nəzərdə tutulmuş sənədlər üçün standart işarələmə dilidir. HTML elementləri bütün vebsaytların tikinti bloklarıdır və HTML teqləri "başlıq", "paraqraf", "cədvəl" və s. kimi məzmun hissələrini etiketləyir. Brauzerlər HTML teqlərini göstərmir, lakin onlardan səhifənin məzmununu göstərmək üçün istifadə edirlər.
HTML məlumatı göstərməyə diqqət yetirsə də, XML məlumatların daşınmasını və saxlanmasını vurğulayır. Onun əsas məqsədi həm insan, həm də maşın tərəfindən oxuna bilən olmaqdır. XML bir çox İT sistemlərində mühüm rol oynayır, çünki o, informasiya formatlarını yaratmaq və strukturlaşdırılmış məlumatları internet kimi ictimai şəbəkələr vasitəsilə elektron şəkildə paylaşmaq üçün çevik bir yol təqdim edir.
HTML və XML-dən başqa, müxtəlif məqsədlər üçün istifadə edilən digər diqqətəlayiq işarələmə dilləri də var:
İşarələmə dilləri mətni həmin mətnin necə başa düşülməsi və ya təqdim edilməsi barədə göstərişlər verən "teqlər" ilə əhatə etməklə fəaliyyət göstərir. Məsələn, HTML-də mətni qalın etmək üçün onu <code><b></code> teqləri ilə bükürsünüz, nəticədə <code><b>qalın mətn</b></code> yaranır. Hər bir işarələmə dilinin əvvəlcədən təyin edilmiş teqlər dəsti var, bunlar xüsusi formatlaşdırma növlərinə və ya struktur təşkilinə nail olmaq üçün nəzərdə tutulmuşdur.
HTML-nin necə işlədiyini başa düşmək üçün aşağıdakı sadə nümunəni nəzərdən keçirin. Başlıq və paraqrafı göstərmək üçün strukturlaşdırılmış HTML sənədi belə görünə bilər:
<!DOCTYPE html>
<html>
<baş>
<title>İlk HTML Səhifəm</title>
</head>
<bədən>
<h1>İşarələmə Dillərinə xoş gəlmisiniz</h1>
<p>HTML və XML kimi işarələmə dilləri veb inkişafı və məlumat mübadiləsi üçün vacibdir.</p>
</body>
</html>
Bu misalda <code><h1></code> teqi birinci səviyyəli başlığı, <code><p></code> teqi isə paraqrafı təyin edir. Teqlər içərisində olan mətn veb brauzer tərəfindən göstərilən şeydir.
HTML kimi işarələmə dilləri veb səhifələrin strukturunu və məzmununu müəyyən edərkən, CSS (Cascading Style Sheets) və JavaScript bu səhifələrə interaktivlik əlavə etmək üçün istifadə olunur. CSS məzmunun tərtibatı və görünüşünü idarə edir, JavaScript isə dinamik və interaktiv veb proqramların yaradılmasına imkan verir.
İşarələmə dilləri internetdə və ondan kənarda məzmun strukturunun, təqdimatın və məlumat mübadiləsinin əsasını təşkil edir. Onların inkişafı və istifadəsi kompüter elmləri və informasiya texnologiyalarında əvəzolunmazdır. HTML və XML kimi işarələmə dillərinin əsaslarını başa düşmək rəqəmsal domendə işləyən hər bir peşəkar üçün vacib bir bacarıqdır.