Realizm 19-cu əsrin ortalarında, təxminən 1840-cı illərdə Fransada romantizm və neoklassizmə qarşı reaksiya olaraq başlayan sənət hərəkatıdır. Realizm rəssamları dünyanın ideallaşdırılmış versiyalarına diqqət yetirmək əvəzinə, süjetləri bəzək və təfsir etmədən gündəlik həyatda olduğu kimi təsvir etməyi hədəflədilər. Bu hərəkat rəssamlıq, ədəbiyyat, teatr və kino da daxil olmaqla incəsənətin müxtəlif formalarını əhatə edir.
Realizm sürətli ictimai və sənaye dəyişiklikləri ilə əlamətdar olan bir dövrdə meydana çıxdı. Hərəkat dramatik və sensasiyalıdan daha çox faktiki dəqiqliyi dəyərləndirərək, öz dövrünə xas olan həyatları, vəziyyətləri və şəraiti dəqiq təsvir etməyə çalışırdı. Qustav Kurbe, Jan-Fransua Mille və Onore Daumier kimi rəssamlar adi insanların həyatını səmimiyyət və doğruluqla təmsil etməyə çalışan rəssamlıqda qabaqcıl idilər.
Ədəbiyyatda realizm orta və aşağı təbəqəli cəmiyyətə diqqət yetirərək gündəlik həyatın ətraflı təsviri ilə özünü göstərirdi. Lev Tolstoy, Qustav Flober, Çarlz Dikkens kimi yazıçılar romantizmdən qaçaraq həyatın və cəmiyyətin mürəkkəbliklərini dərinlik və nüansla təsvir edirdilər.
İncəsənətdə realizmin əsas xüsusiyyətlərinə aşağıdakılar daxildir:
Bu xüsusiyyətlər realist rəssamlara həyatı düzgün təsvir etməklə yanaşı, həm də empatiya oyadan, sosial məsələlər və dövrün şərtləri haqqında düşüncələrə səbəb olan əsərlər yaratmağa imkan verirdi.
Qustav Kurbetin “Daş sındıranlar” (1849) əsəri rəssamlıqda realizmin əsas nümunəsidir. Əsər yol kənarında daş sındıran iki fəhləni təsvir edir, o vaxtlar öz adiliyi və xamlığı ilə görünməmiş əl əməyi səhnəsidir.
Eynilə, Jan-Fransua Milletin “Təpənçilər” (1857) əsərində məhsul yığımından sonra tarlaları yığan üç kəndli qadın nümayiş etdirilir. Milletin yaradıcılığı əvvəlki sənət cərəyanlarına xas olan tərənnümdən uzaq, kəndli həyatının sərt reallıqlarını işıqlandırır.
Ədəbiyyatda realizm cəmiyyəti və insan şəraitini yeni dərinlik və təfərrüat səviyyəsi ilə araşdıran Corc Eliot və Henry James kimi romançıların əsərlərində güclü səs tapdı. Onların romanları məişət reallıqlarına söykənir, xarakterlərinin sosial, əxlaqi və psixoloji mürəkkəbliklərini araşdırırdı.
Teatr həm də Henrik İbsen və Anton Çexov kimi dramaturqların melodramatik ənənədən qoparaq ailə həyatının dinamikasına, ictimai təzyiqlərə və fərdi seçimlərə diqqət yetirdiyi realist hərəkat gördü. Onların pyesləri cəmiyyətə güzgü təqdim edərək, tamaşaçıları öz həyatları və ətrafındakı strukturlar haqqında düşünməyə sövq edirdi.
Realizm hərəkatı sənətə davamlı təsir göstərərək, Naturalizm, İmpressionizm və Modernizm kimi müxtəlif sonrakı cərəyanlara yol açdı. Realizm həyatı olduğu kimi təsvir etməkdə israr etməklə rəssamları dünyanı daha yaxından müşahidə etməyə və onu dürüstlüklə təmsil etməyə çağırırdı.
Realizm həm də mifologiya, tarix və ya elitadan daha çox adi insanlara və gündəlik vəziyyətlərə diqqət yetirərək, incəsənət, ədəbiyyat və teatrdakı subyektləri demokratikləşdirdi. Bu dəyişiklik incəsənətdə daha inklüziv perspektiv yaratdı və onu daha geniş auditoriya üçün daha əlçatan və aktual etdi.
20-ci və 21-ci əsrlərdə realizm rəssamlara, yazıçılara və kinorejissorlara təsir etməkdə davam edir. Dəqiq texnikalar və fokuslar inkişaf etsə də, reallığı bəzəksiz təsvir etməyin əsas prinsipi aktual olaraq qalır. Müasir realizmi tez-tez fotorealist rəssamların, sənədli kinorejissorların və müasir həyatın incəliklərini dərindən araşdıran yazıçıların əsərlərində görmək olar.
Edvard Hopper kimi rəssamlar və Dorothea Lange kimi fotoqraflar realizm ənənəsini müasir dövrə qədər davam etdirərək, həyatın anlarını tam dürüstlük və təfərrüata diqqət yetirməklə çəkiblər.
Bu dərs birbaşa eksperimentlər təklif etməsə də, Realizmi dərk etmək ətrafımızdakı dünyanı yaxından müşahidə etməklə zənginləşə bilər. Gündəlik həyatın xırdalıqlarına, mühitimizdəki fakturalara, rənglərə və işığa, insanların hekayələrinə və mübarizələrinə diqqət yetirməklə, realizm prinsiplərini birbaşa və şəxsi şəkildə qiymətləndirə bilərik.
İncəsənət qalereyalarını ziyarət etmək, roman oxumaq və realist yanaşma ilə filmlərə baxmaq da müxtəlif dövrlərdə və mühitlərdə olan rəssamların reallığı necə şərh etdiyi və təmsil etdiyinə dair daha dərin fikirlər təklif edə bilər.
Realizm, bir sənət hərəkatı olaraq, rəssamların, yazıçıların və yaradıcıların reallığın təsvirinə yanaşma tərzində əhəmiyyətli bir dəyişikliyi təmsil edir. Gündəlik və adi olana diqqət yetirərək, dəqiqlik və təfərrüatda israr edərək, Realizm bədii ifadə dairəsini genişləndirdi və bu günə qədər sənətə təsirini davam etdirir. Onun irsi həqiqəti əks etdirmə gücünə və insan təcrübəsinə birbaşa danışan sənətin davamlı dəyərinə sübutdur.
