Realizm - 19-asr oʻrtalarida, taxminan 1840-yillarda Fransiyada romantizm va neoklassitsizmga qarshi reaksiya sifatida boshlangan sanʼat harakati. Realizm san'atkorlari dunyoning ideallashtirilgan versiyalariga e'tibor berish o'rniga, ob'ektlarni kundalik hayotda mavjud bo'lgan holda, bezaksiz yoki talqinsiz tasvirlashni maqsad qilgan. Bu harakat san'atning turli shakllarini, jumladan, rasm, adabiyot, teatr va kinoni qamrab oladi.
Realizm tez ijtimoiy va sanoat o'zgarishlari bilan ajralib turadigan davrda paydo bo'ldi. Harakat dramatik va shov-shuvlilikdan ko‘ra faktik to‘g‘rilikni qadrlab, o‘z davriga xos bo‘lgan hayot, vaziyatlar va sharoitlarni to‘g‘ri tasvirlashga intildi. Gyustav Kurbe, Jan-Fransua Mille, Onore Daumier kabi rassomlar rasmda kashshof bo‘lib, oddiy xalq hayotini samimiylik va rostgo‘ylik bilan aks ettirishga intilganlar.
Adabiyotda realizm o'rta va quyi sinf jamiyatiga e'tibor qaratib, kundalik hayotni batafsil tasvirlash orqali namoyon bo'ldi. Lev Tolstoy, Gyustav Flober, Charlz Dikkens kabi yozuvchilar hayot va jamiyat murakkabliklarini chuqur va nozik tasvirlab, romantizatsiyadan qochadilar.
San'atdagi realizmning asosiy xususiyatlari quyidagilardan iborat:
Bu xususiyatlar realist rassomlarga nafaqat hayotni to‘g‘ri tasvirlaydigan, balki empatiya uyg‘otadigan, ijtimoiy masalalar va davr sharoitlari haqida fikr uyg‘otadigan asarlar yaratish imkonini berdi.
Gyustav Kurbening “Tosh sindiruvchilar” (1849) asari rangtasvirda realizmning yorqin namunasidir. Asarda ikki mardikorning yo‘l chetida tosh sindirishi tasvirlangan bo‘lib, o‘sha davrda misli ko‘rilmagan oddiy qo‘l mehnati sahnasi.
Xuddi shunday, Jan-Fransua Millening “Topchilar” (1857) asarida o‘rim-yig‘imdan so‘ng dala terib yurgan uchta dehqon ayol tasvirlangan. Millet ijodida dehqon hayotining og‘ir voqeliklari yoritib berilgan, oldingi badiiy harakatlarga xos bo‘lgan ulug‘lashdan uzoqda.
Adabiyotda realizm jamiyat va inson sharoitlarini yangi darajadagi chuqurlik va tafsilot bilan tadqiq qilgan Jorj Eliot va Genri Jeyms kabi romanchilarning asarlarida kuchli ovoz topdi. Ularning romanlari kundalik hayot voqeligiga asoslanib, qahramonlarining ijtimoiy, axloqiy va psixologik murakkabliklarini tadqiq etgan.
Teatrda realistik oqim ham kuzatildi, Genrik Ibsen va Anton Chexov kabi dramaturglar melodramatik an’analardan ajralib, oilaviy hayot dinamikasi, jamiyat tazyiqlari va individual tanlovga e’tibor qaratdilar. Ularning spektakllari jamiyatga ko'zgu bo'lib, tomoshabinlarni o'z hayotlari va atrofidagi tuzilmalar haqida fikr yuritishga undadi.
Realizm harakati san'atga doimiy ta'sir ko'rsatib, naturalizm, impressionizm va modernizm kabi keyingi turli oqimlarga yo'l ochdi. Realizm hayotni qanday bo'lsa, shunday tasvirlashni talab qilib, rassomlarni dunyoni diqqat bilan kuzatishga, uni halollik bilan aks ettirishga chaqirdi.
Realizm san'at, adabiyot va teatrdagi mavzularni ham demokratlashtirib, mifologiya, tarix yoki elita emas, balki oddiy odamlar va kundalik vaziyatlarga e'tibor qaratdi. Ushbu siljish san'atga yanada inklyuziv nuqtai nazarni keltirib chiqardi va uni kengroq auditoriya uchun yanada qulay va dolzarb qildi.
20-21-asrlarda realizm rassomlar, yozuvchilar va kino ijodkorlariga taʼsir qilishda davom etmoqda. Aniq uslublar va fokuslar rivojlangan bo'lsa-da, haqiqatni bezaksiz tasvirlashning asosiy printsipi dolzarbligicha qolmoqda. Zamonaviy realizmni ko‘pincha fotorealist rassomlar, hujjatli kino ijodkorlari va zamonaviy hayotning nozik tomonlarini o‘rganuvchi yozuvchilar asarlarida ko‘rish mumkin.
Edvard Xopper kabi rassomlar va Doroteya Lange kabi fotosuratchilar realizm an'analarini zamonaviy davrgacha davom ettirib, hayotning lahzalarini o'ta halollik va tafsilotlarga diqqat bilan suratga olishdi.
Garchi bu dars to'g'ridan-to'g'ri eksperimentlarni taklif qilmasa ham, realizmni tushunish atrofimizdagi dunyoni diqqat bilan kuzatish orqali boyitilishi mumkin. Kundalik hayotning mayda-chuydalariga, muhitimizdagi to'qimalarga, ranglarga va yorug'likka, odamlarning hikoyalari va kurashlariga e'tibor qaratish orqali biz realizm tamoyillarini bevosita va shaxsiy tarzda qadrlashimiz mumkin.
San'at galereyalariga tashrif buyurish, romanlarni o'qish va realistik yondashuv bilan filmlarni tomosha qilish, shuningdek, turli davrlar va vositalardagi rassomlarning voqelikni qanday talqin qilgani va ifodalagani haqida chuqurroq ma'lumot beradi.
Realizm, san'at harakati sifatida, rassomlar, yozuvchilar va ijodkorlarning voqelik tasviriga qanday yondashishida sezilarli o'zgarishlarni anglatadi. Kundalik va odatiy narsalarga e'tibor qaratib, aniqlik va tafsilotni talab qilib, realizm badiiy ifoda doirasini kengaytirdi va bugungi kungacha san'atga ta'sir qilishda davom etmoqda. Uning merosi to'g'ridan-to'g'ri inson tajribasi bilan bog'liq bo'lgan haqiqiy tasvir kuchi va san'atning doimiy qiymatidan dalolat beradi.
