O'simliklar, hayvonlardan farqli o'laroq, fotosintez deb ataladigan jarayon orqali o'z oziq-ovqatlarini ishlab chiqarishi mumkin. Shuningdek, ular nafas olish va transpiratsiyani boshdan kechiradilar, bu ularning yashashi va o'sishi uchun juda muhimdir. Ushbu dars ushbu asosiy jarayonlarni o'rganadi, ular qanday ishlashi va o'simlik hayotidagi ahamiyati haqida tushuncha beradi.
Fotosintez - bu yashil o'simliklar quyosh nuri energiyasidan karbonat angidrid va suvni glyukoza va kislorodga aylantirish uchun foydalanadigan jarayon. Bu ajoyib jarayon nafaqat o'simlikning oziqlanishi uchun asos bo'lib xizmat qiladi, balki Yerdagi ko'pgina tirik organizmlarning yashashi uchun zarur bo'lgan kislorodni ishlab chiqaradi.
Fotosintezning umumiy tenglamasi quyidagicha:
\(6CO_2 + 6H_2O + light \, energy \rightarrow C_6H_{12}O_6 + 6O_2\)
Bu tenglama shuni ko'rsatadiki, olti molekula karbonat angidrid va olti molekula suv yorug'lik energiyasiga ta'sir qilganda, bir molekula glyukoza va olti molekula kislorod hosil qiladi.
Fotosintez ikki asosiy bosqichda sodir bo'ladi: yorug'likka bog'liq reaktsiyalar va yorug'likka bog'liq bo'lmagan reaktsiyalar (Kalvin tsikli) .
O'simliklarda nafas olish hayvonlarning nafas olishiga juda o'xshaydi. Bu turli xil hujayra faoliyati uchun ishlatiladigan energiyani chiqarish uchun glyukozani parchalash jarayonidir. Bu jarayon kislorod mavjudligida ham (aerob nafas olish) va yo'qligida (anaerob nafas olish) sodir bo'lishi mumkin.
Aerob nafas olishning umumiy tenglamasi:
\(C_6H_{12}O_6 + 6O_2 \rightarrow 6CO_2 + 6H_2O + energy\)
Bu tenglama shuni ko'rsatadiki, bir molekula glyukoza olti molekula kislorod bilan birlashganda olti molekula karbonat angidrid, olti molekula suv hosil qiladi va energiya chiqaradi.
Aerob nafas olish hujayralar mitoxondriyalarida sodir bo'ladi va uch bosqichdan iborat: glikoliz, Krebs sikli va oksidlovchi fosforlanish.
Anaerob nafas olish yoki fermentatsiya kislorod yo'qligida sodir bo'ladi va aerob nafas olish bilan solishtirganda kamroq energiya ishlab chiqaradi.
Transpiratsiya - bu suvning o'simlik bo'ylab harakatlanishi va barglar, poya va gullar kabi havo qismlaridan bug'lanishi. Bu jarayon nafaqat o'simlikni sovutishga yordam beradi, balki minerallar va suvning ildizlardan o'simlikning yuqori qismlariga harakatlanishiga yordam beradi.
Suv tuproqdan ildizlar tomonidan so'riladi va ksilem deb nomlanuvchi qon tomir to'qimalar tarmog'i orqali o'simlik bo'ylab yuqoriga ko'tariladi. Suv barglarga yetib borgach, u stomata deb ataladigan mayda teshiklar orqali bug' holida atmosferaga chiqadi.
Transpiratsiya tezligiga bir qator ekologik omillar ta'sir qiladi, jumladan:
Transpiratsiya o'simlikning umumiy suv boshqaruvida va ozuqa moddalarini tashishda hal qiluvchi rol o'ynaydi. Bu fotosintez va nafas olish bilan chambarchas bog'liq, chunki suvning o'simlik orqali harakatlanishi bu jarayonlarning samarali sodir bo'lishi uchun zarur sharoitlarni saqlashga yordam beradi.
Fotosintez, nafas olish va transpiratsiya o'simlik tizimlarining murakkabligi va samaradorligini ko'rsatadigan asosiy jarayonlardir. Fotosintez orqali o'simliklar yorug'lik energiyasini kimyoviy energiyaga aylantirib, nafaqat o'zlari uchun, balki boshqa organizmlar uchun ham oziq-ovqat hosil qiladi. Nafas olish o'simliklarga hujayra faoliyatini ta'minlash uchun bu kimyoviy energiyani parchalash imkonini beradi. Nihoyat, transpiratsiya sovutish mexanizmi bo'lib xizmat qiladi va ozuqa moddalari va suv tashishda muhim rol o'ynaydi.
Ushbu jarayonlarni tushunish o'simliklarning biologik faoliyati haqida tushuncha beradi va ularning Yerdagi hayotni saqlab qolishdagi ahamiyatini ta'kidlaydi. Ushbu jarayonlarning mexanikasini o'rganish orqali biz tabiatning murakkab muvozanatini va unda o'simliklarning muhim rolini chuqurroq tushunamiz.
