Экологийн салбарт экосистемээр дамжих материал, энергийн урсгалыг ойлгох нь маш чухал юм. Биогеохимийн мөчлөгүүд нь дэлхий дээрх биологи, геологи, химийн хүрээн дэх химийн бодис, элементүүдийн хөдөлгөөн, өөрчлөлтийг илэрхийлдэг. Эдгээр мөчлөгүүд нь экологийн үндсэн ойлголтууд бөгөөд амьдрал, хүрээлэн буй орчныг хангахад чухал ач холбогдолтой юм. "Биогеохими" гэсэн нэр томъёо нь "био" амьдрал, "гео" нь Дэлхий, "химийн" нь мөчлөгт оролцдог элемент, нэгдлүүдээс гаралтай.
Амьдралын үйл явцад зайлшгүй шаардлагатай өөр өөр элементүүдийг тойрон эргэлддэг хэд хэдэн томоохон биогеохимийн мөчлөгүүд байдаг. Үүнд нүүрстөрөгчийн эргэлт, азотын эргэлт, усны (гидрологийн) эргэлт, хүчилтөрөгчийн эргэлт, фосфорын эргэлт, хүхрийн эргэлт орно. Цикл бүр нь дэлхийн хүрээлэн буй орчны тэнцвэрт байдал, түүний тэжээдэг амьдралын тэнцвэрийг хадгалахад онцгой үүрэг гүйцэтгэдэг.
Нүүрстөрөгчийн эргэлт нь дэлхийн системийн чухал бүрэлдэхүүн хэсэг бөгөөд агаар мандал, далай дахь уур амьсгал, нүүрстөрөгчийн хуримтлалыг зохицуулдаг. Ургамал фотосинтезийн явцад агаар мандлаас нүүрстөрөгчийн давхар ислийг (CO 2 ) шингээж, органик нэгдэл болгон хувиргадаг. Дараа нь амьтад эдгээр ургамлыг идэж, амьсгалах замаар CO 2-ыг дахин агаар мандалд гаргадаг. Түүгээр ч зогсохгүй организмууд үхэх үед задралын процесс нь нүүрстөрөгчийг хөрсөнд буцааж өгч, хэсэг хугацааны дараа энэ нүүрстөрөгчийн зарим хэсэг нь чулуужсан түлш болж хувирдаг. Эрчим хүчний зориулалтаар чулуужсан түлшийг шатаах нь их хэмжээний CO 2 ялгаруулж, дэлхийн хэмжээнд уур амьсгалд нөлөөлдөг.
Азот нь бүх амьдралын хэлбэрт зайлшгүй шаардлагатай амин хүчлүүд болон нуклейн хүчлүүдийн гол бүрэлдэхүүн хэсэг юм. Азотын эргэлт нь агаар мандал, хөрс, организмын хооронд азот хэрхэн хөдөлж байгааг тодорхойлдог. Азотын хий (N 2 ) нь дэлхийн агаар мандлын томоохон хэсгийг бүрдүүлдэг боловч зарим бактери, археагаар гүйцэтгэсэн азотыг бэхлэх процессоор дамжуулан ашиглах боломжтой хэлбэрт (аммиак гэх мэт) хувирах ёстой. Ургамал эдгээр нэгдлүүдийг хөрснөөс шингээж, улмаар амьтад залгидаг. Задаргаачид үхсэн организмыг задалж, азотыг аммонийн хэлбэрээр хөрсөнд буцааж өгдөг. Зарим бактери энэ аммонийг дахин азотын хий болгон хувиргаж, мөчлөгийг дуусгадаг.
Ус нь бүх мэдэгдэж буй амьдралын хэлбэрт зайлшгүй шаардлагатай бөгөөд гидрологийн мөчлөг гэж нэрлэгддэг түүний мөчлөг нь дэлхийн гадаргаас дээш, дээр, доор ус хэрхэн хөдөлж байгааг тодорхойлдог. Энэ мөчлөгт ууршилт (усыг шингэнээс уур болгон хувиргах), транспираци (ургамлын усны уурыг ялгаруулах), конденсац (агаар мандалд усны уурыг шингэн ус болгон хувиргаж, үүл үүсэхэд хүргэдэг), хур тунадас (бороо, цас), урсац (усны газар дээгүүр хөдөлж, далай, гол мөрөн, нуур руу буцах). Ус судлалын мөчлөг нь цаг агаарын төлөв байдал, уур амьсгал, биологийн олон янз байдлыг хадгалахад маш чухал юм.
Хүчилтөрөгчийн эргэлт нь нүүрстөрөгчийн эргэлт ба фотосинтезтэй нягт холбоотой. Усан дахь ургамал, замаг, цианобактери нь фотосинтезийн дайвар бүтээгдэхүүн болох хүчилтөрөгчийг ялгаруулдаг. Энэ хүчилтөрөгчийг ихэнх организмууд амьсгалахад ашигладаг бөгөөд CO 2-ыг агаар мандалд буцааж өгдөг. Хүчилтөрөгч нь органик материалын задрал (задрал), чулуулгийн өгөршилд оролцдог бөгөөд энэ нь мөчлөгт хувь нэмэр оруулдаг. Фотосинтезийн явцад үүссэн хүчилтөрөгч ба амьсгалах, задрахад зарцуулсан хүчилтөрөгчийн хоорондын тэнцвэр нь дэлхий дээрх амьдралын үйл явцыг хадгалахад амин чухал юм.
Фосфор нь ДНХ, АТФ зэрэг гол молекулуудын нэг хэсэг болох бүх амьд организмын чухал элемент юм. Бусад биогеохимийн циклүүдээс ялгаатай нь фосфорын эргэлт нь хэвийн нөхцөлд хийн фазыг агуулдаггүй. Фосфор нь чулуулагт агуулагддаг бөгөөд өгөршлийн нөлөөгөөр хөрс, усанд ордог. Ургамал хөрсөөс фосфорыг шингээж авдаг бөгөөд энэ нь хүнсний сүлжээгээр дамждаг. Организмууд хог хаягдлыг гадагшлуулах эсвэл үхэх үед фосфор нь хөрс эсвэл тунадас руу буцаж ирдэг. Геологийн цагийн хуваарийн дагуу тунамал чулуулаг үүсч, мөчлөг шинээр эхэлдэг.
Хүхэр нь уураг болон зарим витаминд чухал үүрэгтэй. Хүхрийн эргэлт нь агаар мандал, хуурай газар, усан орчныг хамардаг. Хүхрийн давхар исэл (SO 2 ) нь галт уулын идэвхжил, чулуужсан түлш шатаах, органик бодисын задралын улмаас агаар мандалд ялгардаг. Энэ нь хүхрийн хүчил эсвэл сульфатын тоосонцор хэлбэрээр хур тунадасаар дэлхийн гадаргуу дээр буцаж ирж болно. Хөрсөн дэх хүхэр нь ургамалд шингэж, улмаар хүнсний гинжин хэлхээгээр дамждаг. Задаргаа, бактерийн тодорхой процессууд нь хүхрийг агаар мандалд буцааж, мөчлөгийг дуусгадаг.
Биогеохимийн мөчлөг нь гарагийн эрүүл мэнд, биологийн олон янз байдлыг хадгалахад зайлшгүй шаардлагатай. Эдгээр нь организмын оршин тогтнох, эрчим хүчний урсгалыг хянах, бохирдуулагчийн нөлөөллийг бууруулахад шаардлагатай чухал элементүүдийн хүртээмжийг зохицуулдаг. Эдгээр мөчлөгийг ойлгох нь экосистемийг удирдах, байгалийн нөөцийг хамгаалах, уур амьсгалын өөрчлөлт, шим тэжээлийн бохирдол, биологийн олон янз байдлын алдагдал зэрэг байгаль орчны сорилтуудыг шийдвэрлэхэд тусалдаг.
Биогеохимийн мөчлөгүүд нь дэлхий дээрх биологи, геологи, химийн процессуудын нарийн төвөгтэй харилцан үйлчлэлийг харуулдаг. Эдгээр мөчлөгүүд нь амьдралыг тэтгэх, уур амьсгалыг зохицуулах, экосистемийн эрүүл мэндийг хадгалахад үндэс суурь болдог. Нүүрстөрөгч, азот, ус, хүчилтөрөгч, фосфор, хүхэр зэрэг элементүүдийг тасралтгүй дахин боловсруулснаар биогеохимийн мөчлөгүүд нь дэлхийн хүрээлэн буй орчны динамик тэнцвэрт байдалд хувь нэмэр оруулж, гарагийн амьд ба амьд бус бүх бүрэлдэхүүн хэсгүүдийн харилцан уялдааг тодотгож өгдөг. Эдгээр мөчлөгийг ойлгох нь экологийн судалгаа, байгаль орчны менежмент, байгалийн нөөцийг тогтвортой хөгжүүлэхэд маш чухал юм. Хүмүүс хөдөө аж ахуй, аж үйлдвэр, хотжилт зэрэг үйл ажиллагаагаар дамжуулан эдгээр мөчлөгт нөлөөлсөөр байгаа тул байгалийн эдгээр үйл явцад бидний үйл ажиллагааны үр нөлөөг судалж, ойлгох нь улам бүр чухал болж байна. Ингэснээр бид сөрөг нөлөөллийг бууруулах, экосистемийн уян хатан чанарыг нэмэгдүүлэх, манай гаригийн амьдралыг дэмжих системийн урт хугацааны тогтвортой байдлыг хангах стратеги боловсруулж чадна.
