Qan çoxlu vacib funksiyaları yerinə yetirən, insanların və digər heyvanların bədənlərində dövr edən həyati bir mayedir. Bu dərs qanın tərkibini araşdırır, onun əsas komponentlərini və onların orqanizmdəki rollarını vurğulayır.
Qan insan bədən çəkisinin təxminən 7-8%-ni təşkil edir və plazma kimi tanınan maye matrisdə asılmış hüceyrələrdən ibarət mürəkkəb tərkibə malikdir. Bu mürəkkəblik qanın müxtəlif həyati funksiyaları yerinə yetirməsinə imkan verir, o cümlədən oksigenin daşınması, tullantıların çıxarılması, immun reaksiyası və bədən istiliyinin tənzimlənməsi. Qanın əsas komponentləri bunlardır:
Qanın maye komponenti kimi plazma digər komponentlər üçün nəqliyyat vasitəsi rolunu oynayır və qan və bədən toxumaları arasında maddələr mübadiləsini asanlaşdırır. Plazmanın əsas tərkib hissələrinə su, plazma zülalları (albuminlər, qlobulinlər və fibrinogen kimi), qida maddələri, qazlar (oksigen, karbon dioksid), elektrolitlər (natrium, kalium, kalsium, xlorid ionları) və tullantı məhsulları (karbamid, kreatinin) daxildir.
Qırmızı qan hüceyrələri qanda ən çox olan hüceyrələrdir. Onların əsas funksiyası oksigeni ağciyərlərdən bədən toxumalarına nəql etməkdir. Qırmızı qan hüceyrələrinin tərkibində oksigenə bağlanan və qana qırmızı rəng verən hemoglobin adlı bir protein var. Qanın oksigen daşıma qabiliyyətini hesablamaq üçün formula belədir:
\( \textrm{Oksigen daşıma qabiliyyəti} = \textrm{Hemoglobin konsentrasiyası} \times 1.34 \textrm{ ml O}_2/\textrm{g Hb} \)Bu tənlik qanın nə qədər oksigen daşıya biləcəyini təyin etməkdə hemoglobin konsentrasiyasının rolunu vurğulayır.
Ağ qan hüceyrələri bədənin immun reaksiyası üçün çox vacibdir. RBC-lərdən fərqli olaraq, WBC-lər qan damarları ilə məhdudlaşmır və bədən toxumalarına keçə bilir. Hər biri xüsusi funksiyaları olan bir neçə növ WBC var:
Trombositlər həddindən artıq qanaxmanın qarşısını alan qanın laxtalanma prosesində mühüm rol oynayır. Bir qan damarı zədələndikdə, trombositlər yerə yapışır və laxtalanma kaskadını aktivləşdirən kimyəvi maddələr buraxırlar. Bunun nəticəsində fibrin əmələ gəlir ki, bu da bir-birinə toxunaraq yaranı bağlayan laxtalanma əmələ gətirir. Bu proses üçün ümumi tənlik belədir:
\( \textrm{zədə} \rightarrow \textrm{Trombositlərin yapışması} \rightarrow \textrm{Laxtalanma kaskadının aktivləşdirilməsi} \rightarrow \textrm{Fibrin əmələ gəlməsi} \rightarrow \textrm{laxtalanma} \)Qanın tərkibi bədənin sağlamlığını və funksionallığını qorumaq üçün çox vacibdir. Plazmadan trombositlərə qədər hər bir komponent xüsusi və həyati rol oynayır. Qanın komponentlərinin mürəkkəb tarazlığını və funksiyasını başa düşmək insan biologiyasının mürəkkəbliklərini və sağlam qan dövranı sisteminin saxlanmasının vacibliyini aydınlaşdırmağa kömək edir.
