Primer lesson: qon tarkibi

Qonning tarkibi

Qon inson va boshqa hayvonlarning tanasida aylanib yuradigan ko'plab muhim funktsiyalarni bajaradigan hayotiy suyuqlikdir. Ushbu dars qon tarkibini o'rganadi, uning asosiy tarkibiy qismlarini va ularning tanadagi rolini ta'kidlaydi.

Qon tarkibiga umumiy nuqtai

Qon inson tana vaznining taxminan 7-8% ni tashkil qiladi va plazma deb nomlanuvchi suyuq matritsada to'xtatilgan hujayralarni o'z ichiga olgan murakkab tarkibga ega. Bu murakkablik qonga kislorodni tashish, chiqindilarni yo'q qilish, immunitet reaktsiyasi va tana haroratini tartibga solish kabi turli xil hayotiy funktsiyalarni bajarishga imkon beradi. Qonning asosiy tarkibiy qismlari:

Plazma : qonning suyuq qismi, uning umumiy hajmining taxminan 55% ni tashkil qiladi. Plazma asosan suvdan iborat (taxminan 90%) va tarkibida erigan oqsillar, glyukoza, mineral ionlar, gormonlar va karbonat angidrid mavjud.
Qizil qon hujayralari (eritrotsitlar) : Bu hujayralar kislorodni o'pkadan tana to'qimalariga o'tkazish va karbonat angidridni nafas olish uchun o'pkaga qaytarish uchun javobgardir. Ular qon hajmining taxminan 45% ni tashkil qiladi.
Oq qon hujayralari (leykotsitlar) : oq qon hujayralari immunitet tizimining bir qismidir va tanani yuqumli kasalliklardan va begona bosqinchilardan himoya qilishda ishtirok etadi. Ular qonning 1% dan kamrog'ini tashkil qiladi.
Trombotsitlar (trombotsitlar) : Bu qon ivishida muhim rol o'ynaydigan hujayra bo'laklari bo'lib, qon ketishini to'xtatadi. Trombotsitlar qonning 1% dan kamrog'ini tashkil qiladi.

Plazma

Qonning suyuq komponenti sifatida plazma boshqa komponentlar uchun transport vositasi bo'lib xizmat qiladi va qon va tana to'qimalari o'rtasida moddalar almashinuvini osonlashtiradi. Plazmaning asosiy tarkibiy qismlariga suv, plazma oqsillari (masalan, albuminlar, globulinlar va fibrinogen), ozuqa moddalari, gazlar (kislorod, karbonat angidrid), elektrolitlar (natriy, kaliy, kaltsiy, xlorid ionlari) va chiqindilar (karbamid, kreatinin) kiradi.

Qizil qon hujayralari (qizil qon hujayralari)

Qizil qon hujayralari qondagi eng ko'p uchraydigan hujayralardir. Ularning asosiy vazifasi kislorodni o'pkadan tana to'qimalariga tashishdir. Qizil qon hujayralarida gemoglobin deb ataladigan oqsil mavjud bo'lib, u kislorod bilan bog'lanadi va qonga qizil rang beradi. Qonning kislorod o'tkazish qobiliyatini hisoblash formulasi:

\( \textrm{Kislorodni o'tkazish qobiliyati} = \textrm{Gemoglobin kontsentratsiyasi} \times 1.34 \textrm{ ml O}_2/\textrm{g Hb} \)

Ushbu tenglama gemoglobin kontsentratsiyasining qon qancha kislorod olib yurishi mumkinligini aniqlashdagi rolini ta'kidlaydi.

Oq qon hujayralari (WBCs)

Oq qon hujayralari tananing immunitet reaktsiyasi uchun juda muhimdir. Qizil qon hujayralaridan farqli o'laroq, oq qon hujayralari qon tomirlari bilan chegaralanmaydi va tana to'qimalariga o'tishi mumkin. WBCning bir nechta turlari mavjud, ularning har biri o'ziga xos funktsiyalarga ega:

Neytrofillar : WBC ning eng ko'p turi, bakteriyalar va zamburug'lar bilan kurashish uchun muhimdir.
Limfotsitlar : viruslarga qarshi kurashish uchun antikorlarni ishlab chiqarishda ishtirok etadigan hujayralar.
Monotsitlar : Bu hujayralar patogenlarni va o'lik hujayralarni yutadi va hazm qiladi.
Eozinofiller va bazofillar : allergik reaktsiyalar va parazit infektsiyalarida ishtirok etadi.

Trombotsitlar

Trombotsitlar qon ivish jarayonida muhim rol o'ynaydi, bu esa ortiqcha qon ketishining oldini oladi. Qon tomirlari shikastlanganda, trombotsitlar bu joyga yopishadi va ivish kaskadini faollashtiradigan kimyoviy moddalarni chiqaradi. Buning natijasida fibrin hosil bo'ladi, ular bir-biriga bog'lanib, yarani yopishtiruvchi pıhtı hosil qiladi. Ushbu jarayonning umumiy tenglamasi:

\( \textrm{Jarohat} \rightarrow \textrm{Trombotsitlarning yopishishi} \rightarrow \textrm{Qon ivishining kaskad faollashuvi} \rightarrow \textrm{Fibrin shakllanishi} \rightarrow \textrm{Pıhtı} \)

Xulosa

Qonning tarkibi tananing sog'lig'i va funksionalligini saqlash uchun juda muhimdir. Har bir komponent, plazmadan trombotsitlargacha, o'ziga xos va muhim rol o'ynaydi. Qon tarkibiy qismlarining murakkab muvozanati va funktsiyasini tushunish inson biologiyasining murakkabligini va qon aylanish tizimini sog'lom saqlash muhimligini yoritishga yordam beradi.

qon tarkibi