Bitki fiziologiyası bitkilərin müxtəlif hissələrinin necə fəaliyyət göstərdiyini və bir-biri ilə və ətraf mühitlə qarşılıqlı əlaqəsini öyrənir. Bu sahə bitki həyatı üçün əsas olan müxtəlif prosesləri, məsələn, fotosintez, tənəffüs, bitkilərin qidalanması, hormon funksiyaları və ətraf mühitin stimullarına reaksiyaları əhatə edir.
Fotosintez yaşıl bitkilərin və bəzi digər orqanizmlərin karbon qazı və sudan qida maddələrini sintez etmək üçün günəş işığından istifadə etməsi prosesidir. Bitkilərdə fotosintez ümumiyyətlə yaşıl piqment xlorofilini əhatə edir və əlavə məhsul kimi oksigen yaradır.
Fotosintez üçün ümumi tənlik aşağıdakı kimi təqdim edilə bilər:
\(6CO_2 + 6H_2O + light \rightarrow C_6H_{12}O_6 + 6O_2\)Bu tənlik karbon qazının və suyun günəş işığının iştirakı ilə qlükoza və oksigenə çevrildiyini göstərir.
Bitkilərdə tənəffüs , karbon qazı, su və enerji istehsal edən qlükozanı parçalamaq üçün oksigendən istifadə etdikləri prosesdir. Bu enerji müxtəlif hüceyrə fəaliyyəti üçün çox vacibdir.
Tənəffüs üçün ümumi tənlik belədir:
\(C_6H_{12}O_6 + 6O_2 \rightarrow 6CO_2 + 6H_2O + energy\)Bu proses bitkilərin yaşaması üçün həyati əhəmiyyət kəsb edir, böyümə, çoxalma və digər vacib funksiyalar üçün lazım olan enerjini təmin edir.
Bitki qidası dedikdə bitkilərin böyüməsi üçün zəruri olan kimyəvi elementlər və birləşmələr, həmçinin onların xarici təchizatı və daxili maddələr mübadiləsi nəzərdə tutulur. Əsas qida maddələrinə azot (N), fosfor (P) və kalium (K) kimi makronutrientlər və dəmir (Fe), manqan (Mn) və sink (Zn) kimi mikroelementlər daxildir.
Bitkilər bu qidaları əsasən torpaqdan məhlul şəklində kökləri vasitəsilə qəbul edirlər. Azot, məsələn, zülalların və nuklein turşularının sintezi üçün çox vacibdir.
Bitki hormonları , həmçinin fitohormonlar kimi tanınan bitki böyüməsini tənzimləyən kimyəvi maddələrdir. Bitki hormonlarının beş əsas növü var: auksinlər, gibberellinlər, sitokininlər, absis turşusu və etilen.
Bitkilər ətraf mühitin müxtəlif stimullarını, o cümlədən işıq, cazibə, toxunma, su və temperaturu dərk edə və onlara cavab verə bilər. Bu cür reaksiyalar onların yaşaması və çoxalması üçün çox vacibdir.
Məsələn, köklər ümumiyyətlə müsbət qravitropizm göstərir, cazibə qüvvəsinə doğru aşağıya doğru böyüyür, gövdələr isə yuxarıya doğru böyüyərək mənfi qravitropizm göstərir.
Bitki fiziologiyasının əsaslarını başa düşmək müxtəlif sahələrdə, o cümlədən kənd təsərrüfatı, botanika və ətraf mühit elmləri üçün vacibdir. Bitkilərin necə böyüdüyünü, ətraf mühitə necə cavab verdiyini və qida ehtiyaclarını ödədiyini bilmək bizə məhsul istehsalının yaxşılaşdırılmasına, növlərin qorunmasına və ekosistem dinamikasını daha yaxşı başa düşməyə imkan verir. Bitki fiziologiyasının tədqiqi nəinki bitki həyatı üçün təqdirimizi dərinləşdirir, həm də bizi qida təhlükəsizliyi, ətraf mühitin mühafizəsi və davamlı inkişafdakı problemlərin həlli üçün biliklərlə təchiz edir.
