Нүүрс нь цахилгаан эрчим хүч үйлдвэрлэх, ган үйлдвэрлэх, үйлдвэрлэлийн янз бүрийн процессуудад чухал ач холбогдолтой чулуужсан түлш юм. Энэ хичээл нь нүүрсний үүсэл, төрөл, ашиглалт, байгаль орчинд үзүүлэх нөлөөллийг судлах болно.
Олон сая жилийн өмнө намагт амьдарч байсан ургамлын үлдэгдэлээс үүссэн нүүрс. Цаг хугацаа өнгөрөхөд ургамлын материалын давхарга нь шавар, усаар бүрхэгдсэн бөгөөд энэ органик материалыг өндөр даралт, температурт барьж авдаг. Нүүрсжилт гэж нэрлэгддэг энэхүү процесс нь биохимийн болон физикийн өөрчлөлтөөр ургамлын материалыг нүүрс болгон хувиргадаг. Нүүрсжилтийн үндсэн үе шатуудад хүлэр, хүрэн нүүрс, битум, антрацит зэрэг нүүрстөрөгчийн агууламж нэмэгдэж, эрчим хүчний чадавхи нэмэгдэж байна.
Нүүрс нь янз бүрийн хэрэглээтэй, ялангуяа цахилгаан эрчим хүч үйлдвэрлэх, үйлдвэрлэлийн процесст түүхий эд болдог. Цахилгаан станцуудад уурын зууханд ус халаахын тулд нүүрсийг шатааж, уур үүсгэдэг. Уур нь генераторуудтай холбогдсон турбинуудыг эргүүлж, цахилгаан үйлдвэрлэдэг. Нүүрс нь гангийн үйлдвэрт мөн зайлшгүй шаардлагатай бөгөөд энэ нь тэсэлгээний зууханд төмрийн хүдрээс төмрийг үйлдвэрлэхэд түлш болон бууруулагчийн үүрэг гүйцэтгэдэг.
Нүүрс ашиглах нь байгаль орчинд ихээхэн нөлөө үзүүлдэг. Нүүрсийг шатаахад хүхрийн давхар исэл ( \(SO_2\) ), азотын исэл ( \(NO_x\) ), тоосонцор зэрэг бохирдуулагч бодис ялгарч, агаарын бохирдол, эрүүл мэндийн асуудалд нөлөөлдөг. Нүүрсний шаталтын хамгийн аюултай дайвар бүтээгдэхүүн бол дэлхийн дулаарал, уур амьсгалын өөрчлөлтийг хариуцдаг хүлэмжийн хий болох нүүрстөрөгчийн давхар исэл ( \(CO_2\) ) юм. Эдгээр нөлөөллийг бууруулах арга хэмжээнд хорт утааг бууруулахад чиглэсэн цэвэр нүүрсний технологийг ашиглах, сэргээгдэх эрчим хүчний эх үүсвэрт шилжих зэрэг орно.
Нүүрсний шинж чанар нь түүний төрлөөс хамаарч өөр өөр байдаг. Жишээлбэл, хүрэн нүүрс нь антрацитаас илүү чийг, нүүрстөрөгч багатай байдаг нь түүний эрчим хүчний агууламж, шаталтад нөлөөлдөг. Эдгээр шинж чанаруудыг чийгийн агууламж, дэгдэмхий бодис, тогтмол нүүрстөрөгч, илчлэг (энергийн потенциал) зэрэг үзүүлэлтүүдийг хэмжих замаар лабораторийн нөхцөлд тоон байдлаар үнэлж болно.
Нүүрс олборлолт нь газрын гадарга (ил) эсвэл далд уурхайн аргаар нүүрс олборлох явдал юм. Гүний уурхайн олборлолт илүү өртөг өндөртэй, аюултай ч гадаргын олборлолтод нүүрсний давхарга хэт гүн байгаа үед зайлшгүй шаардлагатай. Аюулгүй байдлын чухал арга хэмжээнүүд нь нүүрс олборлолтод ослоос урьдчилан сэргийлэх, тэр дундаа шаталтын аюул болох хийн (метан) болон нүүрсний тоосжилтыг хянах зэрэг зайлшгүй шаардлагатай.
Хэдийгээр асар их нөөцтэй, дэлхийн эрчим хүчний үйлдвэрлэлд гүйцэтгэх үүрэг гүйцэтгэж байгаа хэдий ч нүүрсний ирээдүйд байгаль орчны асуудал, сэргээгдэх эрчим хүчний эх үүсвэрийн хурдацтай хөгжлөөс үүдэлтэй сорилтууд тулгарч байна. Дэлхийн улс орнууд нүүрсхүчлийн хий ялгаруулалтыг бууруулах, уур амьсгалын өөрчлөлттэй тэмцэх хэрэгцээтэй нүүрсний эдийн засгийн үр ашгийг тэнцвэржүүлэхээр ажиллаж байна. Энэ нь нүүрсний илүү үр ашигтай технологид хөрөнгө оруулалт хийж, тогтвортой эрчим хүчний системд аажмаар шилжих явдал юм.
Чулуун түлш болох нүүрс нь аж үйлдвэрийн хөгжил, эрчим хүчний үйлдвэрлэлийн тулгын чулуу байсаар ирсэн. Түүний бүтэц, төрөл, хэрэглээ нь энэхүү байгалийн нөөцийн нарийн төвөгтэй байдал, олон талт байдлыг онцлон тэмдэглэдэг. Гэсэн хэдий ч нүүрсний ашиглалтын байгаль орчинд үзүүлэх нөлөөлөл нь чулуужсан түлшнээс хамааралтай байдлаа сайтар нягталж үзэхийг шаарддаг. Технологийн дэвшил, сэргээгдэх эрчим хүчний эх үүсвэр рүү шилжих нь тогтвортой ирээдүйд амин чухал юм.
