Eukaryot , olmayan prokaryotlardan (bakteriyalar və arxeyalardan) fərqli olaraq, hüceyrələri membranların içərisində bir nüvəyə malik olan orqanizmləri təsvir etmək üçün istifadə edilən bir termindir. Eukariot termini nüvənin varlığına işarə edərək, "əsl nüvə" və ya "əsl nüvə" deməkdir. Eukaryotik hüceyrələrdə endoplazmatik retikulum, Qolgi aparatı, xloroplastlar (bitkilərdə və yosunlarda) və mitoxondriya kimi digər membrana bağlı orqanellər də var.
Eukariotları dörd əsas kateqoriyaya bölmək olar:
Eukaryotik hüceyrələrin mürəkkəbliyi prokaryotik hüceyrələrdən xeyli yüksəkdir. Bu mürəkkəblik eukaryotik hüceyrələrə daha mürəkkəb funksiyaları yerinə yetirməyə imkan verir. Eukaryotik hüceyrənin əsas strukturlarına aşağıdakılar daxildir:
Eukariotlar həm cinsi, həm də cinsi yolla çoxala bilirlər. Cinsi çoxalma hər iki valideynin genetik materialı ilə yeni bir orqanizm yaratmaq üçün iki hüceyrənin ( qametlərin ) birləşməsini əhatə edir. Aseksual çoxalma gametlərin birləşməsi olmadan baş verir və ana orqanizmə genetik olaraq eyni olan nəsillər əmələ gətirir.
Eukariotlarda DNT nüvə daxilində yerləşən xromosomlar adlanan strukturlarda təşkil olunur. Məsələn, insanların hər hüceyrəsində 46 xromosom var. Hüceyrə bölünməsi zamanı bu xromosomlar təkrarlanır və qız hüceyrələrə paylanır və hər bir hüceyrənin genetik məlumatın tam dəstini ehtiva etməsini təmin edir.
Eukariotların görünüşü Yerdəki həyatın tarixində əhəmiyyətli bir təkamül irəliləyişini qeyd edir. Eukaryotik hüceyrələrin ilk dəfə təqribən 1,5-2 milyard il əvvəl endosimbioz kimi tanınan bir proseslə meydana gəldiyinə inanılır. Bu nəzəriyyə eukaryotik hüceyrələrin bir hüceyrənin digərinin içində yaşadığı simbiotik əlaqələr quran prokaryotik hüceyrələrdən əmələ gəldiyini göstərir. Bu, mitoxondrilərin və xloroplastların bakteriya DNT-sinə bənzər öz DNT-lərinə malik olması və hüceyrədən asılı olmayaraq çoxalda bilməsi ilə dəstəklənir.
Eukariotlar və onların hüceyrələri üzərində aparılan tədqiqatlar müasir biologiya və tibb elminin əsasını təşkil edir. Məsələn, eukaryotik hüceyrələrin necə dövr etdiyini və bölündüyünü başa düşmək xərçəng tədqiqatlarına təsir göstərir, çünki xərçəng çox vaxt nəzarətsiz bölünən hüceyrələri əhatə edir. Eukariotların, xüsusən də insanların genetik quruluşu ilə bağlı tədqiqatlar gen terapiyası və genetik xəstəliklərin müalicəsində irəliləyişlərə səbəb olmuşdur. Kənd təsərrüfatında bitki eukaryotik hüceyrələri haqqında bilik zərərvericilərə və xəstəliklərə qarşı daha davamlı olan və ya sərt ekoloji şəraitə dözə bilən məhsulların inkişafına kömək edir.
Eukaryotik tədqiqatın bir maraqlı sahəsi, tez-tez hüceyrənin güc mərkəzi adlandırılan mitoxondriləri əhatə edir. Təcrübələr nəticəsində məlum oldu ki, mitoxondriya təkcə enerji istehsalı üçün vacib deyil, həm də orqanizmin sağlamlığı və uzunömürlülüyü üçün həyati vacib olan siqnalların ötürülməsi, hüceyrə diferensasiyası və hüceyrə ölümü kimi hüceyrə proseslərində rol oynayır. Məsələn, mitoxondrial DNT-nin manipulyasiyasını əhatə edən təcrübə orqanizmin metabolik proseslərində dəyişikliklərə səbəb ola bilər ki, bu da bu orqanoidlərin enerji istehsalından kənar əhəmiyyətini nümayiş etdirir.
Digər maraq sahəsi bitki eukaryotik hüceyrələrində fotosintez prosesidir. Təcrübədə, xlorofil sintezi ilə əlaqəli müəyyən genlər dəyişdirilərsə, bu, bitkinin fotosintezi səmərəli şəkildə yerinə yetirmək qabiliyyətinin kəskin dəyişməsinə səbəb ola bilər. Bu, fotosintez mexanizmlərini başa düşməyə və müxtəlif ekoloji şəraitdə daha yüksək məhsul və daha yaxşı inkişaf üçün optimallaşdırılmış bitkilərin inkişaf etdirilməsinə kömək edə bilər.
Eukariotlar bitkilər tərəfindən oksigen istehsalından tutmuş göbələklər tərəfindən üzvi materialın parçalanmasına qədər ekosistemdə əsas rol oynayan orqanizmləri əhatə edən geniş və müxtəlif həyat sahəsini təmsil edir. Eukaryotik hüceyrələrin quruluşunu, funksiyasını və təkamülünü başa düşmək təkcə həyatın mürəkkəbliyi haqqında anlayışlar təmin etmir, həm də tibb, kənd təsərrüfatı və biotexnologiyada birbaşa tətbiqlərə malikdir. Eukaryotik biologiyada davam edən tədqiqatlar və təcrübələr bu orqanizmləri bəşəriyyətin və planetin rifahı üçün manipulyasiya etmək üçün bilik və bacarıqlarımızı genişləndirməyə davam edir.
