Эукариот гэдэг нь прокариот (нян ба археа)-аас ялгаатай нь эсүүд нь мембран дотор цөмтэй байдаг организмыг тодорхойлоход хэрэглэгддэг нэр томъёо юм. Эукариот гэдэг нэр томъёо нь "жинхэнэ цөм" эсвэл "жинхэнэ цөм" гэсэн утгатай бөгөөд энэ нь цөм байгааг илтгэнэ. Эукариот эсүүд нь эндоплазмын торлог бүрхэвч, Гольджи аппарат, хлоропласт (ургамал, замагт), митохондри зэрэг мембранаар холбогдсон бусад органеллуудыг агуулдаг.
Эукариотуудыг дөрвөн үндсэн ангилалд хувааж болно.
Эукариот эсийн нарийн төвөгтэй байдал нь прокариот эсийнхээс хамаагүй өндөр байдаг. Энэхүү нарийн төвөгтэй байдал нь эукариот эсүүдэд илүү нарийн функцийг гүйцэтгэх боломжийг олгодог. Эукариот эсийн үндсэн бүтэц нь:
Эукариотууд бэлгийн болон бэлгийн замаар үржих боломжтой. Бэлгийн нөхөн үржихүй нь хоёр эс ( гамет ) нийлж, эцэг эхийн аль алиных нь генетикийн материалтай шинэ организм үүсгэдэг. Бэлгийн бус нөхөн үржихүй нь бэлгийн эсүүдийн нэгдэлгүйгээр явагддаг бөгөөд энэ нь эх организмтай генетикийн хувьд ижил үр удмыг бий болгодог.
Эукариотуудад ДНХ нь цөм дотор байрладаг хромосом гэж нэрлэгддэг бүтцэд хуваагддаг. Жишээлбэл, хүн эс бүрт 46 хромосомтой байдаг. Эсийн хуваагдлын явцад эдгээр хромосомууд үржиж, охин эсүүдэд тархдаг бөгөөд эс бүр генетикийн мэдээллийг бүрэн агуулж байдаг.
Эукариотуудын дүр төрх нь дэлхий дээрх амьдралын түүхэн дэх хувьслын чухал дэвшлийг харуулж байна. Эукариот эсүүд анх эндосимбиоз гэж нэрлэгддэг процессоор 1.5-2 тэрбум жилийн өмнө үүссэн гэж үздэг. Энэ онол нь эукариот эсүүд нь симбиотик харилцаа үүсгэсэн прокариот эсүүдээс үүссэн бөгөөд нэг эс нь нөгөө эс дотор амьдардаг гэж үздэг. Энэ нь митохондри ба хлоропласт нь бактерийн ДНХ-тэй төстэй өөрийн гэсэн ДНХ-тэй бөгөөд эсээс хамааралгүйгээр хуулбарлах чадвартай байдаг нь үүнийг баталж байна.
Эукариот ба тэдгээрийн эсийн судалгаа нь орчин үеийн биологи, анагаах ухааны шинжлэх ухааны ихэнх хэсгийг үндэслэдэг. Жишээлбэл, хорт хавдар нь ихэвчлэн эсүүд хяналтгүй хуваагддаг тул эукариот эсүүд хэрхэн хуваагдаж, хуваагддагийг ойлгох нь хорт хавдрын судалгаанд чухал ач холбогдолтой юм. Эукариотуудын, ялангуяа хүний генетикийн талаархи судалгаанууд нь генийн эмчилгээ, генетикийн эмгэгийг эмчлэхэд ахиц дэвшил гаргахад хүргэсэн. Хөдөө аж ахуйд ургамлын эукариот эсийн талаархи мэдлэг нь хортон шавьж, өвчинд илүү тэсвэртэй эсвэл хүрээлэн буй орчны хатуу ширүүн нөхцлийг тэсвэрлэх чадвартай үр тарианы хөгжилд хувь нэмэр оруулдаг.
Эукариот судлалын нэг сонирхолтой талбар нь эсийн цахилгаан станц гэж нэрлэгддэг митохондри юм. Туршилтын үр дүнд митохондри нь зөвхөн эрчим хүч үйлдвэрлэхэд чухал үүрэг гүйцэтгэдэг төдийгүй дохиолол, эсийн ялгаралт, эсийн үхэл зэрэг эсийн үйл явцад чухал үүрэг гүйцэтгэдэг бөгөөд организмын эрүүл мэнд, урт наслалтад чухал үүрэг гүйцэтгэдэг болохыг олж мэдсэн. Жишээ нь, митохондрийн ДНХ-тэй холбоотой туршилтууд нь организмын бодисын солилцооны үйл явцад өөрчлөлт оруулахад хүргэдэг бөгөөд энэ нь энерги үйлдвэрлэхээс гадна эдгээр органеллуудын ач холбогдлыг харуулж байна.
Өөр нэг сонирхолтой зүйл бол ургамлын эукариот эс дэх фотосинтезийн үйл явц юм. Туршилтын явцад хлорофилийн нийлэгжилттэй холбоотой тодорхой генүүд өөрчлөгдсөн бол энэ нь ургамлын фотосинтезийг үр дүнтэй гүйцэтгэх чадварыг эрс өөрчлөхөд хүргэж болзошгүй юм. Энэ нь фотосинтезийн механизмыг ойлгох, хүрээлэн буй орчны янз бүрийн нөхцөлд илүү өндөр ургац авах, илүү сайн ургах зорилгоор оновчтой ургамлыг хөгжүүлэхэд тусална.
Эукариотууд нь ургамлын хүчилтөрөгчийн үйлдвэрлэлээс эхлээд мөөгөнцөрт органик бодисыг задлах хүртэл экосистемд үндсэн үүрэг гүйцэтгэдэг организмуудыг багтаасан өргөн уудам, олон янзын амьдралын хүрээг төлөөлдөг. Эукариот эсийн бүтэц, үйл ажиллагаа, хувьслыг ойлгох нь амьдралын нарийн төвөгтэй байдлын талаархи ойлголтыг өгдөг төдийгүй анагаах ухаан, хөдөө аж ахуй, биотехнологи зэрэгт шууд хэрэглэгддэг. Эукариот биологийн чиглэлээр хийгдэж буй судалгаа, туршилтууд нь эдгээр организмуудыг хүн төрөлхтөн болон дэлхийн сайн сайхны төлөө удирдах мэдлэг, чадварыг өргөжүүлсээр байна.
