Koncepti i mendjes është një element themelor në fushën e psikologjisë. Ai nënkupton tërësinë e funksioneve njohëse, duke përfshirë por pa u kufizuar në mendimet, kujtimet, ndjenjat dhe proceset e pavetëdijshme që drejtojnë sjelljen njerëzore. Le të thellohemi në të kuptuarit e mendjes, funksioneve të saj dhe ndikimit të saj në jetën tonë të përditshme.
Mendja përfshin një gamë të gjerë procesesh mendore. Këto procese shpesh kategorizohen si të vetëdijshme dhe të pavetëdijshme. Proceset e ndërgjegjshme përfshijnë gjithçka për të cilën ne jemi të vetëdijshëm në çdo moment, si perceptimet, kujtimet, mendimet dhe ndjenjat. Nga ana tjetër, proceset e pavetëdijshme janë ato që ndodhin pa vetëdijen tonë, duke ndikuar në vendimet dhe sjelljet tona në mënyrë delikate.
Sigmund Freud, një nga figurat pioniere në psikologji, propozoi një model për të shpjeguar strukturën e mendjes. Ai e ndau atë në tre pjesë: id , ego dhe superego .
Psikologjia kognitive studion proceset mendore si perceptimi, kujtesa, mendimi, zgjidhja e problemeve dhe gjuha. Këto procese njohëse luajnë një rol kritik në formësimin e vetëdijes sonë, ndërgjegjësimin për mjediset tona të brendshme dhe të jashtme.
Perceptimi është procesi i organizimit dhe interpretimit të informacionit shqisor, duke na mundësuar të njohim objekte dhe ngjarje kuptimplota. Një eksperiment interesant që ilustron perceptimin është eksperimenti vizual i shkëmbit i kryer nga Eleanor Gibson dhe Richard Walk. Ky eksperiment tregoi se foshnjat njerëzore dhe kafshët e reja mund të perceptonin thellësinë, duke treguar se perceptimi është pjesërisht i lindur.
Kujtesa përfshin kodimin, ruajtjen dhe rikthimin e informacionit. Kryesisht ekzistojnë tre lloje të memories:
Të mësuarit, një aspekt themelor i mendjes, është një proces që çon në një ndryshim relativisht të përhershëm në sjellje për shkak të përvojës. Dy lloje kritike të të mësuarit janë kushtëzimi klasik dhe kushtëzimi operant .
Emocionet janë gjendje komplekse psikologjike që përfshijnë tre komponentë të veçantë: një përvojë subjektive, një përgjigje fiziologjike dhe një përgjigje të sjelljes ose shprehëse. Emocionet ngjyrosin përvojat tona dhe mund të ndikojnë në mendimet dhe sjelljet tona. Ato variojnë gjerësisht, nga lumturia dhe dashuria te zemërimi dhe frika, duke ndikuar në shëndetin tonë mendor dhe fizik.
Mendja e pandërgjegjshme luan një rol të rëndësishëm në ndikimin e mendimeve dhe sjelljeve tona. Sipas Frojdit, mendja e pandërgjegjshme përmban dëshira, dëshira dhe mendime që janë të papranueshme ose të pakëndshme, duke i shtyrë ato nga vetëdija e vetëdijshme. Sidoqoftë, këto mendime të pavetëdijshme mund të shfaqen në ëndrra, rrëshqitje të gjuhës dhe madje edhe në sjelljen tonë, duke ndikuar në veprimet tona pa vetëdijen tonë të vetëdijshme.
Çrregullimet psikologjike, ose çrregullimet mendore, i referohen modeleve të mendimit, ndjenjës ose sjelljes që shoqërohen me shqetësim ose paaftësi të konsiderueshme në aktivitete sociale, profesionale ose të tjera të rëndësishme. Këto çrregullime mund të klasifikohen në kategori të tilla si çrregullimet e ankthit, çrregullimet e humorit dhe çrregullimet psikotike. Kuptimi i mekanizmave psikologjikë themelorë të këtyre çrregullimeve mund të sigurojë njohuri për trajtimet dhe ndërhyrjet.
Terapia konjitive e sjelljes (CBT) është një formë trajtimi psikologjik që është demonstruar të jetë efektive për një sërë problemesh, duke përfshirë depresionin, çrregullimet e ankthit, problemet e përdorimit të alkoolit dhe drogës, problemet martesore, çrregullimet e të ngrënit dhe sëmundjet e rënda mendore. CBT fokusohet në ndryshimin e mendimeve dhe sjelljeve negative që kontribuojnë në vuajtjen e individit. Ai ilustron zbatimin e të kuptuarit të mendjes në trajtimin psikologjik.
Debati i natyrës kundër edukimit ka të bëjë me rëndësinë relative të cilësive të lindura të një individi (natyrës) kundrejt përvojave personale (të ushqyerit) në përcaktimin ose shkaktimin e dallimeve individuale në tiparet fizike dhe të sjelljes. Ky debat shtrihet në zhvillimin e mendjes, duke ndikuar në teori të ndryshme psikologjike. Tani është e njohur se si gjenetika ashtu edhe mjedisi luajnë role thelbësore në formësimin e mendjes dhe sjelljes.
Si përfundim, mendja është një konstrukt kompleks që integron ndjenjat, mendimet dhe proceset e pavetëdijshme për të përcaktuar ekzistencën tonë psikologjike. Nga të kuptuarit e proceseve themelore njohëse si kujtesa dhe të mësuarit deri te eksplorimi i thellësive të pavetëdijes dhe natyrës së emocioneve, psikologjia ofron njohuri të thella se si funksionon mendja. Njohja e strukturës së ndërlikuar të mendjes dhe rolit të saj në sjellje mund të ndihmojë në hapjen e rrugës për trajtime dhe ndërhyrje efektive për ata që kanë nevojë, duke përmirësuar shëndetin dhe mirëqenien e përgjithshme mendore.
