Тектоник хүч гэдэг нь дэлхийн гадаргууг хэлбэржүүлж, уулс үүсгэж, хөндий үүсгэж, газар хөдлөлт үүсгэдэг байгалийн хүчтэй үзэгдэл юм. Эдгээр хүч нь геологи, газрын шинжлэх ухаан, хавтангийн тектоникийн чухал хэсэг бөгөөд дэлхийн тектоник хавтангийн хөдөлгөөн, харилцан үйлчлэлд гол үүрэг гүйцэтгэдэг.
Дэлхийн хамгийн гадна талын бүрхүүл болох литосфер нь хэд хэдэн том жижиг тектоник хавтангуудад хуваагддаг. Эдгээр хатуу ялтсууд нь илүү шингэн астеносферийн дээгүүр хөдөлдөг. Эдгээр ялтсуудын хөдөлгөөн нь дэлхийн дотоод дулааны нөлөөгөөр үүссэн хүчээр явагддаг. Хавтангийн хил хязгаарын гурван үндсэн төрөл байдаг: дивергент, конвергент, хувиргах хил тус бүр нь тодорхой тектоник үйл ажиллагаатай холбоотой.
Зөрчсөн хил дээр тектоник хавтангууд бие биенээсээ холддог. Магма дэлхийн гадаргаас дээш гарч, цоорхойг дүүргэж, шинэ литосфер үүсгэхийн тулд хатуурснаар энэ хөдөлгөөн нь шинэ царцдас үүсэхэд хүргэдэг. Хил хязгаарын зөрүүтэй үйл ажиллагааны жишээ бол Еврази ба Хойд Америкийн ялтсууд хоорондоо шилжиж, далайн шинэ царцдас үүсэхэд хүргэдэг Дундад Атлантын нуруу юм.
Хоёр ялтсууд бие бие рүүгээ шилжих үед нийлсэн хилүүд үүсдэг. Эдгээр хил хязгаар нь царцдасын төрлөөс (эх газрын эсвэл далайн) хамаарч уулын нуруу, галт уулын идэвхжил, эсвэл далайн гүн суваг үүсгэхэд хүргэдэг. Жишээлбэл, Гималайн нуруу нь Энэтхэг, Евразийн ялтсуудын мөргөлдөөнөөс үүссэн.
Хувиргах хил дээр ялтсууд бие биенийхээ хажуугаар хөндлөн гулсдаг. Энэхүү хажуугийн хөдөлгөөн нь хагарлын шугамын дагуу хуримтлагдаж, хүчдэлийг сулруулж байгаагаас болж газар хөдлөлт үүсгэдэг. Калифорни дахь Сан Андреасын хагарал нь Номхон далайн хавтан Хойд Америкийн хавтантай харьцуулахад баруун хойд зүгт шилждэг өөрчлөлтийн хилийн сайн жишээ юм.
Газар хөдлөлт нь литосферт хуримтлагдсан энерги ялгарснаас үүдэлтэй дэлхийн гадаргуугийн гэнэтийн хүчтэй хөдөлгөөн юм. Энэ энерги ялгарах нь ихэвчлэн тектоник хавтангийн хил дээрх хөдөлгөөнтэй холбоотой байдаг. Дэлхий дээрх энерги ялгарах цэгийг фокус эсвэл гипоцентр гэж нэрлэдэг бол түүний гадаргуу дээрх шууд дээрх цэгийг голомт гэж нэрлэдэг.
Галт уул нь тектоник хавтангийн хөдөлгөөнтэй нягт холбоотой. Тэдгээр нь ихэвчлэн нийлсэн болон ялгаатай хил дээр үүсдэг боловч халуун цэгүүдийн улмаас ялтас доторх бүс нутагт ч тохиолдож болно. Дивергент хил дээр магма дээшээ гарч, тусгаарлах ялтсуудын хоорондын зайг дүүргэдэг бол нийлсэн хил дээр нэг хавтан нөгөөгөөсөө доош шахагдаж хайлж буй манти руу орж, гадаргуу дээр гарч болох магмыг үүсгэдэг.
Технологийн дэвшил нь эрдэмтэд тектоник хавтангийн хөдөлгөөнийг өндөр нарийвчлалтайгаар хэмжих боломжийг олгосон. GPS (Global Positioning System) хэмжилт зэрэг аргууд нь хавтангийн хөдөлгөөнийг шууд ажиглаж, тектоник үйл ажиллагааг урьдчилан таамаглах, ойлгоход ашиглаж болох өгөгдлийг өгдөг. Тухайлбал, Африкийн хавтангийн Евразийн хавтан руу аажмаар шилжиж байгааг хянахын тулд GPS хэмжилтийг ашигласан бөгөөд энэ нь хавтангийн тектоникийн динамикийг бодит цаг хугацаанд харуулж байна.
Тектоник хавтангийн хөдөлгөөн нь дэлхийн гадаргуу болон түүний оршин суугчдад хүчтэй нөлөө үзүүлдэг. Тектоник хүч нь ландшафтыг бүрдүүлж, цаг уурын хэв маягт нөлөөлж, газар хөдлөлт, галт уулын дэлбэрэлт зэрэг байгалийн гамшигт хувь нэмэр оруулдаг. Эдгээр хүчийг ойлгох нь эрдэмтэд байгалийн гамшгийг илүү сайн урьдчилан таамаглах боломжийг олгож, дэлхийн өнгөрсөн, одоо болон ирээдүйн талаарх ойлголтыг санал болгодог.
Тектоник хүч нь геологи, газрын шинжлэх ухаан, хавтангийн тектоникийн үндсэн элементүүд бөгөөд дэлхийн гадаргуугийн хэлбэрийг тасралтгүй өөрчлөхөд хүргэдэг. Эдгээр хүчийг судалснаар эрдэмтэд манай гарагийг удирдаж буй динамик үйл явцын талаар үнэ цэнэтэй ойлголттой болж, байгалийн үзэгдлийн талаарх бидний ойлголтод хувь нэмэр оруулж, байгалийн гамшгийн үр дагаврыг урьдчилан таамаглах, багасгах чадварыг сайжруулдаг.
