Təbii mühit Yer kürəsində təbii olaraq baş verən bütün canlı və cansız varlıqları əhatə edir. İnsan müdaxiləsi olmadan mövcud olan bir mühitdir. Bu mürəkkəb və dinamik sistem Yerin suyu, qurusu, atmosferi və bu aləmlərdə yaşayan bütün orqanizmlərdən ibarətdir. Təbii mühit bütün həyat formalarının yaşaması üçün mühüm əhəmiyyət kəsb edir, zəruri resursları və materialları təmin edir.
Təbii mühit geniş şəkildə atmosfer, hidrosfer, litosfer və biosfer daxil olmaqla müxtəlif kateqoriyalara bölünür. Hər biri Yer ekosisteminin tarazlığının qorunmasında unikal rol oynayır.
Atmosfer: Yer kürəsini əhatə edən, əsasən azot (78%) və oksigendən (21%) ibarət olan qazların təbəqəsidir. Atmosfer ultrabənövşəyi radiasiyanı udmaqla, istilik saxlama (istixana effekti) vasitəsilə səthi isitməklə və gecə ilə gündüz arasında temperatur həddindən artıqlığını azaltmaqla Yerdəki həyatı qoruyur.
Hidrosfer: Bu kateqoriya okeanlar, göllər, çaylar və buzlaqlar daxil olmaqla, Yer kürəsinin bütün sularını əhatə edir. Yer səthinin təxminən 71%-ni əhatə edir. Hidrosferdəki su buxarlanma, kondensasiya, yağıntı və axıntıdan ibarət su dövranı vasitəsilə dövr edir ki, bu da həyatın təmin edilməsində mühüm rol oynayır.
Litosfer: Litosfer Yer qabığını və mantiyanın yuxarı hissəsini təşkil edən Yerin ən xarici qabığıdır. Dağları, düzənlikləri və bütün relyef formalarını tapdığımız yerdir. Litosfer, həmçinin bitki böyüməsini dəstəkləyən torpaq vasitəsilə biosferi qida maddələri ilə təmin etmək üçün vacibdir.
Biosfer: Bu, bitkilər, heyvanlar və mikroorqanizmlər də daxil olmaqla bütün canlı orqanizmləri əhatə edir. Biosfer ağacların ən dərin kök sistemlərindən tutmuş okean dibinin qaranlıq mühitinə və atmosferdəki yüksək hündürlükdə yaşayış yerlərinə qədər uzanır. Biosferdəki qarşılıqlı əlaqələr qida maddələrinin təkrar emalı və həyat dövrlərinin dəstəklənməsi üçün çox vacibdir.
İnsan fəaliyyəti təbii mühitə ciddi təsir göstərir. Bəzi fəaliyyətlər çirklənməyə, meşələrin qırılmasına, iqlim dəyişikliyinə və təbii ehtiyatların tükənməsinə səbəb olmaqla təbii tarazlığı pozur.
Çirklənmə: Çirklənmə, o cümlədən hava, su və torpağın çirklənməsi, ilk növbədə, sənaye fəaliyyətləri, qalıq yanacaqların yandırılması və tullantıların düzgün atılmaması nəticəsində baş verir. Bu, canlıların sağlamlıq problemləri ilə nəticələnir və ekosistemləri pozur.
Meşələrin qırılması: Kənd təsərrüfatı, ağac kəsmə və ya şəhər inkişafı üçün meşələrin təmizlənməsi biomüxtəlifliyi azaldır, ekosistemləri pozur və atmosferdə karbon qazının səviyyəsini artıraraq iqlim dəyişikliyinə töhfə verir.
İqlim Dəyişikliyi: İnsan fəaliyyəti nəticəsində yaranan istixana qazlarının artması təbii istixana effektini artırır, qlobal istiləşmə və iqlim dəyişikliyinə səbəb olur. Bu, daha ekstremal hava şəraitinə, dəniz səviyyəsinin qalxmasına və ekosistemlərə və biomüxtəlifliyə təsirlərə səbəb olur.
Mühafizə və mühafizə səyləri təbii ətraf mühitin qorunması və gələcək nəsillərin bundan həzz almasını və ondan faydalanmasını təmin etmək üçün çox vacibdir.
Mühafizə: Təbii ərazilərin insan müdaxiləsindən qorunmasını nəzərdə tutur. Buraya ekosistemlərin sərbəst fəaliyyət göstərə biləcəyi, biomüxtəlifliyin qorunmasına kömək edən milli parkların və vəhşi təbiət qoruqlarının yaradılması daxildir.
Mühafizə: Qoruma səyləri təbii mühitdən davamlı istifadəyə yönəlmişdir. Təcrübələrə ətraf mühitə təsirləri azaltmaq və ekosistemlərin sağlamlığını təşviq etmək üçün davamlı kənd təsərrüfatı, meşələrin bərpası və bərpa olunan enerji mənbələrindən istifadə daxildir. Mühafizə həm də deqradasiyaya uğramış torpaqların və suların bərpasını, gələcək nəsillər üçün təbii irsin qorunmasını nəzərdə tutur.
Biomüxtəliflik, genlərdən tutmuş ekosistemlərə qədər bütün səviyyələrdə Yerdəki həyatın müxtəlifliyinə aiddir və hətta həyatı təmin edən təkamül, ekoloji və mədəni prosesləri əhatə edə bilər. Biomüxtəlifliyin zənginliyi planetimizi yaşayış üçün əlverişli və gözəl edir.
Ekosistem Xidmətləri: Biomüxtəliflik insanların yaşaması və rifahı üçün vacib olan geniş çeşidli ekosistem xidmətləri təqdim edir. Bu xidmətlərə qida, təmiz su, dərman və iqlim tənzimlənməsi daxildir. Məsələn, bir çox bitkilər dərman məqsədləri üçün istifadə olunur, o cümlədən xəstəliklərlə mübarizə və sağlamlıq vəziyyəti.
Təbii fəlakətlərin tənzimlənməsi: Meşələr və bataqlıqlar kimi ekosistemlər təbii fəlakətlərin tənzimlənməsində mühüm rol oynayır. Meşələr daşqınlar, sürüşmələr və uçqunlar riskini azalda bilər, bataqlıqlar isə daşqınlar və tufanlar zamanı artıq suyu udur və onların insan icmalarına təsirini azaldır.
Təbii mühitin formalaşmasında iqlim mühüm rol oynayır. O, ekosistemlərin planet üzrə paylanmasına təsir edir və orqanizmlərin həyat dövrlərinə təsir göstərir.
İqlim Bölgələri: Yer kürəsində müxtəlif iqlim qurşaqları, o cümlədən tropik, mülayim və qütb zonaları var, bunların hər biri fərqli ekosistemləri və həyat formalarını dəstəkləyir. Məsələn, tropik iqlimlər sulu tropik meşələri dəstəkləyir, qütb iqlimləri isə tundra və buz örtüyü bölgələrində soyuqlara uyğunlaşan növlərə ev sahibliyi edir.
Mövsümi dəyişikliklər: Mövsümi dəyişikliklər ekosistemlərə əhəmiyyətli dərəcədə təsir göstərir. Mülayim zonalarda fəsillərin dəyişməsi bitkilərin fenologiyasına, heyvanların miqrasiyasına və çoxalma vaxtına təsir göstərir. Bu dəyişikliklər ekosistemlərin tarazlığını və məhsuldarlığını qorumaq üçün vacibdir.
Təbii mühit insan fəaliyyəti nəticəsində çoxsaylı problemlərlə üzləşir. Bununla belə, bu təsirləri azaltmağa və gələcək nəsillər üçün ətraf mühiti qorumağa kömək edə biləcək həllər var.
İqlim Dəyişikliyinin Azaldılması: Bərpa olunan enerji mənbələrinin qəbulu, enerji səmərəliliyinin artırılması və davamlı nəqliyyatın təşviqi yolu ilə istixana qazı emissiyalarının azaldılması iqlim dəyişikliyinin azaldılmasına kömək edə bilər. Həmçinin, meşələrin qorunması və bərpası atmosferdə CO 2 miqdarını azaldaraq karbon sekvestrasiyasını gücləndirə bilər.
Suya Mühafizə: Kənd təsərrüfatında, sənayedə və məişət şəraitində sudan istifadənin səmərəliliyinin artırılması su ehtiyatlarının qorunması üçün həyati əhəmiyyət kəsb edir. Yağış suyunun yığılması və tullantı sularının təmizlənməsi və təkrar istifadəsi də suyun mühafizəsi səylərinə töhfə verə bilər.
Davamlı Kənd Təsərrüfatı: Əkin dövriyyəsi, üzvi əkinçilik və inteqrasiya olunmuş zərərvericilərin idarə edilməsi kimi davamlı kənd təsərrüfatı təcrübələrinin qəbulu torpağın sağlamlığını yaxşılaşdıra, biomüxtəlifliyi artıra və kənd təsərrüfatının ətraf mühitə təsirini azalda bilər.
İcmanın İştirakı və Təhsili: Məlumatlılığın artırılması və icmaların ətraf mühitin mühafizəsi səylərinə cəlb edilməsi davamlı ətraf mühitin qorunmasına nail olmaq üçün çox vacibdir. Təhsil təbii mühitin əhəmiyyəti və davamlı təcrübələrə ehtiyacın dərk edilməsində mühüm rol oynayır.
Nəticə olaraq qeyd edək ki, təbii mühit Yerdəki həyatı dəstəkləyən mürəkkəb və dinamik sistemdir. Onun komponentlərini, insan fəaliyyətinin təsirini, mühafizə və mühafizə səylərinin əhəmiyyətini başa düşmək gələcək nəsillər üçün onun sağlamlığını və davamlılığını təmin etmək üçün vacibdir. Təbii mühiti qorumaq üçün tədbirlər görməklə biz Yer üzündəki bütün canlılar üçün firavan və davamlı gələcəyi təmin edə bilərik.
