Шилжилт хөдөлгөөн нь хүмүүсийн нэг газраас нөгөөд шилжих хөдөлгөөнийг хамарсан нарийн төвөгтэй үзэгдэл юм. Энэ хөдөлгөөн нь түр зуурын болон байнгын байж болох бөгөөд тухайн улсын хилийн дотор (дотоод шилжилт хөдөлгөөн) эсвэл олон улсын хилээр (гадаад болон олон улсын шилжилт хөдөлгөөн) тохиолдож болно. Эдийн засгийн шалтгаан, нийгмийн шалтгаан, хүрээлэн буй орчны өөрчлөлт, мөргөлдөөн зэрэг янз бүрийн хүчин зүйлүүд шилжилт хөдөлгөөнд хүргэдэг.
Шилжилт хөдөлгөөний хэд хэдэн төрөл байдаг бөгөөд тус бүр нь өөрийн өвөрмөц шинж чанар, нүүдлийн шалтгаанаар тодорхойлогддог. Үндсэн төрлүүдийн зарим нь:
Хувь хүмүүсийг цагаачлахад хүргэдэг хүчин зүйлсийг ойлгох нь маш чухал юм. Эдгээр хүчин зүйлсийг түлхэх болон татах хүчин зүйлүүдэд ангилж болно.
Шилжин суурьших шийдвэр нь ихэвчлэн эдгээр түлхэх болон татах хүчин зүйлсийн хослолыг агуулдаг.
Цагаачлал нь холбогдох улс орнуудад эерэг ба сөрөг нөлөө үзүүлдэг. Цагаачдыг хүлээн авч буй бүс нутгийн хувьд ажиллах хүчний хомсдолыг нөхөх, соёлын төрөлжүүлэлт, эдийн засгийн өсөлт зэрэг нь тэтгэмж юм. Гэсэн хэдий ч төрийн үйлчилгээний ачаалал, интеграцийн асуудал, нийгмийн хурцадмал байдал зэрэг сорилтууд гарч болзошгүй.
Гарал үүслийн улсын хувьд ажиллах хүчээ алдах нь сул тал байж болох ч мөнгөн гуйвуулга (цагаачдын гэрт илгээсэн мөнгө) эдийн засагт чухал үүрэг гүйцэтгэдэг. Нэмж дурдахад хүмүүс, ялангуяа чадварлаг, боловсролтой хүмүүс ("тархины урсгал" гэж нэрлэдэг) явах нь улс орны хөгжлийн чадавхид сөргөөр нөлөөлж болзошгүй юм.
Эдийн засгийн шилжилт хөдөлгөөний нэгэн сонирхолтой тохиолдлыг Европын Холбооны доторх шилжилт хөдөлгөөний чиг хандлагаас харж болно. ЕХ-ны орнуудын иргэд Европын холбооны аль ч улсад ажиллаж, амьдрах эрхтэй. Энэ бодлого нь бага цалинтай Зүүн Европын орнуудаас өндөр цалинтай, ажлын байртай болох боломж сайтай барууны орнууд руу чиглэсэн их хэмжээний шилжилт хөдөлгөөнд хүргэсэн.
Байгаль орчны шилжилт хөдөлгөөн нь далайн түвшний өсөлт, цаг агаарын эрс тэс үзэгдлийн давтамж нэмэгдэх зэрэг уур амьсгалын өөрчлөлтийн нөлөөнд өртөмтгий хөгжиж буй жижиг арлын мужуудын (SIDS) нөхцөлд онцгой ач холбогдолтой юм. Тухайлбал, Номхон далайн арлын улс болох Тувалугийн оршин суугчид далайн түвшин нэмэгдсэний улмаас арал нь амьдрах боломжгүй болох аюул нүүрлэж байгаа нь бүх ард иргэдийг нүүлгэн шилжүүлэх талаар бодоход хүргэж байна.
Шилжилт хөдөлгөөнийг ойлгох, тайлбарлахын тулд хэд хэдэн онолыг боловсруулсан. Ийм онолуудын нэг нь Түлхэх-Татах онол бөгөөд шилжилт хөдөлгөөн нь гарал үүслийнх нь түлхэц, очих газарт нь татах хүчин зүйлсээр өдөөгддөг гэж үздэг.
Өөр нэг чухал онол бол 19-р зуунд боловсруулсан Равенштейн шилжилт хөдөлгөөний хуулиуд юм. Энэхүү багц хуулиудад ихэнх цагаачид ойрын зайд нүүдэг, шилжилт хөдөлгөөн шат дамжлагаар явагддаг, холын зайн цагаачид ихэвчлэн хот суурин газар руу нүүдэг гэх мэт ойлголтуудыг багтаасан болно.
Неоклассик эдийн засгийн онол нь шилжилт хөдөлгөөнийг ажиллах хүчний эрэлт, нийлүүлэлтийн газарзүйн ялгаатай байдлын үр дагавар гэж үздэг бөгөөд хүмүүс бага цалинтай, ажилгүйдэл ихтэй бүс нутгаас өндөр цалинтай, ажилгүйдэл багатай газар руу шилжин суурьшдаг гэж үздэг.
Даяаршлын эрин үед шилжилт хөдөлгөөн нь дэлхийн эдийн засаг, улс төр, нийгмийн үйл явцтай улам бүр холбоотой болж байна. Зам тээвэр, харилцаа холбооны технологийн дэвшил нь хүмүүсийг холын зайд шилжүүлэхэд хялбар болгосон. Түүгээр ч зогсохгүй дэлхийн хэмжээнд эдийн засгийн харилцан хамаарал нэмэгдэж байгаа нь нэг улсын эдийн засгийн өөрчлөлт нь дэлхийн хэмжээнд шилжилт хөдөлгөөний хэв маягт чухал нөлөө үзүүлж байгааг харуулж байна.
Даяаршил нь мөн олон улсын оюутнууд болон түр ажилчдын тоог нэмэгдүүлэхэд хүргэсэн нь шилжилт хөдөлгөөнийг байнгын нүүдэл төдийгүй дэлхийн авъяас чадварын урсгал, мэдлэг солилцоход чухал нөлөө үзүүлэх түр зуурын үзэгдэл гэж ойлгохын чухлыг онцолж байна.
Шилжилт хөдөлгөөн нь олон тооны ашиг тусыг авчрахын зэрэгцээ шийдвэрлэх шаардлагатай сорилтуудыг үүсгэж болно. Засгийн газар болон олон улсын байгууллагууд шилжилт хөдөлгөөний үр өгөөжийг нэмэгдүүлэхийн зэрэгцээ сөрөг нөлөөллийг багасгахад чиглэсэн бодлого хэрэгжүүлдэг. Эдгээр арга хэмжээнд:
Шилжилт хөдөлгөөн бол эдийн засаг, нийгэм, улс төр, хүрээлэн буй орчны хүчин зүйлсийн хослолд нөлөөлдөг олон талт үзэгдэл юм. Үүний үр нөлөө нь дэлхийн хэмжээнд мэдрэгдэж, гарал үүслийн болон зорьсон улс орнуудад нарийн төвөгтэй байдлаар нөлөөлдөг. Нийгэмд шилжилт хөдөлгөөний цаад шалтгаан, түүний төрөл, нөлөөлөл, түүнийг тайлбарлаж буй онолыг ойлгосноор нийгэм шилжилт хөдөлгөөнд тулгарч буй сорилт, боломжуудыг илүү сайн шийдэж чадна. Бодлоготой бодлого, олон улсын хамтын ажиллагааны ачаар шилжилт хөдөлгөөний үр өгөөжийг ашиглахын зэрэгцээ түүний болзошгүй сөрөг үр дагаврыг бууруулж, илүү харилцан уялдаатай, эрх тэгш дэлхийг бий болгоход хувь нэмэр оруулах боломжтой.
