Империализмыг ойлгох
Империализм бол колоничлох, цэргийн хүч хэрэглэх болон бусад арга замаар улс орны эрх мэдэл, нөлөөг нэмэгдүүлэхэд чиглэсэн бодлого, үзэл суртал юм. Энэ нь дэлхийн улс төр, түүхийн динамикийг ойлгоход чухал ач холбогдолтой ойлголт юм. Энэ хичээл нь империализмын тухай ойлголт, түүний түүхэн нөхцөл байдал, түүний үр дагаврыг судлах болно.
Империализмын үүсэл ба түүхэн нөхцөл байдал
"Империализм" гэсэн нэр томъёо нь дээд эрх мэдэл гэсэн утгатай латин үгнээс гаралтай imperium . Энэ нь 19-р зууны болон 20-р зууны эхэн үед Европын гүрнүүд дэлхий даяар ноёрхлоо өргөжүүлэх үед гарч ирсэн. Империализмын эрин гэж нэрлэгддэг энэ үе нь Африк, Ази, Америк тивийн колоничлолын үе юм. Их Британи, Франц, Испани, Португал зэрэг гүрнүүд дэлхийн улс төрийн нөхцөл байдалд ихээхэн нөлөөлсөн асар том эзэнт гүрнийг байгуулжээ.
Империализмын төрлүүд
Империализмын янз бүрийн хэлбэрүүд байдаг бөгөөд үүнд:
- Колончлолын империализм : Энэ нь газар нутгийг эзлэн авах, империалист улсын өөрийн засгийн газрыг хэрэгжүүлэх, орон нутгийн нөөц баялгийг ашиглах явдал юм.
- Эдийн засгийн империализм : Улс төрийн шууд хяналтгүйгээр улс орны эдийн засгийг өөр үндэстний бизнесийн ашиг сонирхлоор хянах явдал.
- Улс төрийн империализм : Өөр улсын засгийн газрыг дорвитой суурьшилгүйгээр шууд хянах буюу нөлөөлнө.
- Соёлын империализм : Эдийн засаг эсвэл улс төрийн империализмаас үүдэлтэй нэг соёлыг нөгөө соёлыг давамгайлах явдал.
Империализмын цаад сэдэл
Империалист гүрнийг өдөөсөн хэд хэдэн хүчин зүйл, үүнд:
- Эдийн засгийн ашиг сонирхол : Улс орнууд бараа бүтээгдэхүүнээ борлуулах шинэ зах зээл, эдийн засгаа тэтгэх түүхий эдийн эх үүсвэр хайж байв.
- Улс төр, цэргийн сэдэл : Өөрийн ашиг сонирхлыг хамгаалах стратегийн цэргийн баазуудыг байгуулж, нутаг дэвсгэрээ тэлэх замаар үндэсний нэр хүндийг өсгөх.
- Соёлын сэдэл : Өөрийнхөө соёлын давуу тал гэдэгт итгэх итгэл, тэр соёл, тэр дундаа шашныг түгээн дэлгэрүүлэх хүсэл.
- Хайгуулын сэдэл : Үл мэдэгдэх газар нутгийг судлах, шинэ газрын зураглал хийх, шинжлэх ухааны шинэ мэдлэг олж авах хүсэл.
Империализмын жишээ
Империализмын жишээг хэд хэдэн түүхэн жишээ харуулж байна. Жишээлбэл:
- Британийн эзэнт гүрэн бол түүхэн дэх хамгийн том эзэнт гүрэн бөгөөд империализмын хамгийн чухал жишээ юм. Энэ нь Ази, Африк, Америк, Австралийн нутаг дэвсгэрийг хамарсан.
- 19-р зууны сүүлчээр Африкийн төлөөх тэмцэл нь Их Британи, Франц, Герман, Бельги зэрэг Европын гүрнүүд Африк тивийг хооронд нь хувааж авав.
- Дэлхийн анхны эзэнт гүрнүүдийн нэг Испанийн эзэнт гүрэн Америк, Африк, Ази тивд өргөн уудам газар нутгийг байгуулж, Христийн шашныг түгээн дэлгэрүүлж, нутгийн хүн амыг мөлжиж байв.
Империализмын нөлөөлөл
Империализм дэлхий дахинд эерэг болон сөрөг аль алинд нь урт хугацааны гүн гүнзгий нөлөө үзүүлсэн.
- Соёлын солилцоо : Империализм технологи, хэл, соёлын практикийг түгээхэд тусалсан. Энэ нь хоорондоо илүү холбоотой ертөнцийг бий болгосон.
- Эдийн засгийн хөгжил : Зарим тохиолдолд империализм нь колоничлолд дэд бүтцийг хөгжүүлж, хөдөө аж ахуйн шинэ техникийг нэвтрүүлэхэд хүргэсэн.
- Үндсэрхэг үзэл ба тусгаар тогтнолын хөдөлгөөн : Империализмын үед тохиолдсон дарангуйлал, мөлжлөг нь колоничлогчдыг тусгаар тогтнолынхоо төлөө тэмцэхэд түлхэц болж, үндсэрхэг үзлийг бий болгоход хүргэсэн.
- Мөлжих ба дарлал : Уугуул иргэд эзэнт гүрний үүсгэсэн өвчин, дайны улмаас мөлжлөгт өртөж, соёлоо алдаж, зарим тохиолдолд устаж үгүй болох дөхсөн.
- Геополитикийн мөргөлдөөн : Эзэнт гүрний дур зоргоороо хилийн шугам зурсан нь Ойрхи Дорнод, Африк зэрэг бүс нутагт мөргөлдөөн гарахад хүргэсэн.
Империализмын онолын хэтийн төлөв
Империализмын судалгаанд янз бүрийн онолын үзэл баримтлал нөлөөлсөн бөгөөд үүнд:
- Марксист онол : Карл Маркс империализмыг капитализмын хамгийн дээд үе шат гэж үзэж, капиталист үндэстнүүд шинэ зах зээл, нөөцийг ашиглахыг эрэлхийлдэг.
- Либерал онол : Либералууд империализмыг олон улсын энх тайван, эдийн засгийн харилцан хамаарлыг алдагдуулж, империалист чиг хандлагаас урьдчилан сэргийлэхийн тулд ардчиллыг түгээн дэлгэрүүлэх, зах зээлийг нээлттэй болгох талаар маргаж байна гэж үздэг.
- Реалист онол : Реалист үзэл баримтлалын үүднээс улс орнууд анархи олон улсын тогтолцоонд хүч чадал, аюулгүй байдлаа нэмэгдүүлэхийн тулд империализмыг мөрддөг.
Колоничлол ба эзэнт гүрний дараах ертөнц
Дэлхийн 2-р дайны үр дагавар нь колоничлолоос ангижрах үйл явцын эхлэл болж, олон улс орон колончлолын эрх баригчдаас тусгаар тогтнолоо сэргээсэн юм. Энэ үеийг харсан:
- Африк, Ази, Ойрхи Дорнод даяар тусгаар тогтнолын төлөөх өргөн хүрээтэй хөдөлгөөнүүд.
- Шинэ үндэсний улсууд бий болсноор дэлхийн улс төрийн өөрчлөлт.
- Хүйтэн дайн нь колоничлолын дараах орнуудад нөлөөлж, АНУ, ЗХУ нөлөөллийн төлөө өрсөлдөж байв.
Гэсэн хэдий ч империализмын өв нь өнөөг хүртэл дэлхийн харилцаа, эдийн засгийн ялгаа, соёлын динамикийг бүрдүүлсээр байна.
Орчин үеийн империализм
Нутаг дэвсгэрийн империализмын уламжлалт хэлбэрүүд үндсэндээ зогссон ч зарим нь империализм илүү нарийн хэлбэрээр үргэлжилж байна гэж маргадаг, тухайлбал:
- Нео-империализм : Хүчирхэг орнуудын эдийн засаг, улс төрийн стратеги нь хүчирхэг улс орнуудад нөлөө үзүүлэхэд ашигладаг.
- Соёлын империализм : Барууны соёл, үнэт зүйлсийн давамгайлал нь ихэвчлэн хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл, хэрэглээний бүтээгдэхүүнээр дамждаг.
- Технологи ба мэдээллийн империализм : Мэдээллийн урсгал, технологийг хянах нь ихэвчлэн хараат байдалд хүргэдэг.
Дүгнэлт
Империализм орчин үеийн ертөнцийг бүрдүүлэхэд чухал үүрэг гүйцэтгэсэн. Түүний нарийн төвөгтэй байдал, сэдэл, нөлөөллийг ойлгох нь өнөөгийн дэлхийн чиг хандлага, харилцааг ойлгоход зайлшгүй шаардлагатай. Дэлхий ертөнц империализмын өв уламжлалтай тэмцсээр байгаа тул энэ нь судлах, хэлэлцэх чухал сэдэв хэвээр байна.
