Back to the topics list

i̇slam qızıl dövrü

İslamın Qızıl Dövrü: İncəsənət, Elm və Mədəniyyətin çiçəklənməsi dövrü

İslamın Qızıl Dövrü 8-ci əsrdən 14-cü əsrə qədər davam edən və İslam sivilizasiyasında mədəniyyət, elm və ədəbiyyatın diqqətəlayiq çiçəklənməsinin baş verdiyi tarixi bir dövrdür. Bu dövr bəşər tarixində, xüsusən Post-Klassik Tarixdə və İslamın təsiri altında olan, alimlərin və mütəfəkkirlərin müxtəlif bilik sahələrinə mühüm töhfələr verdiyi mühüm bir dövrü əks etdirir.

Mənşəyi və tarixi kontekst

İslamın Qızıl Dövrünün başlanğıcı çox vaxt paytaxtı Dəməşqdən Bağdada köçürən Abbasi Xilafəti ilə əlaqələndirilir. Bağdad müxtəlif mədəniyyətlərin, o cümlədən fars, ərəb və ellinizmin qaynayıb-qarışdığı bir yerə çevrildi və bu, unikal biliyin sintezinə səbəb oldu. Bu dövr 9-cu əsrin əvvəllərində Hikmət Evinin yaradılması ilə səciyyələnir, burada alimlər bütün dünya biliklərini toplayıb ərəb dilinə tərcümə etməyə təşviq edilirdilər. Bu təşəbbüs gələcək elmi və intellektual nailiyyətlərin əsasını qoydu.

Elm və Texnologiyaya Əhəmiyyətli Töhfələr

İslamın Qızıl Dövrünün ən diqqətəlayiq cəhətlərindən biri elm və texnologiyaya çoxlu töhfələr verməsi idi. İslam dünyasının alimləri riyaziyyat, astronomiya, tibb, kimya və mühəndislik kimi sahələrdə üstün olublar.

• Riyaziyyat: Riyaziyyata bəlkə də ən mühüm töhfə Əl-Xarəzmi tərəfindən cəbrin inkişafı oldu, onun işi də ərəb dünyasına onluq mövqeli say sistemini təqdim etdi. Onun alqoritm üzərində işi müasir hesablamaların əsasını qoydu.
• Astronomiya: İslam alimləri astronomiyada əhəmiyyətli irəliləyişlər əldə etdilər. Onlar naviqasiya dəqiqliyini artıran ətraflı astronomik cədvəllər və təkmilləşdirilmiş astrolablar hazırladılar.
• Tibb: Tibb sahəsində Əl-Razi və İbn Sina (İbn Sina) kimi alimlər geniş yazılar yazmışlar, İbn Sinanın “Tibb Qanunu” əsəri əsrlər boyu Avropa universitetlərində standart mətn kimi istifadə edilmişdir.
• Kimya: Cabir ibn Həyyan tərəfindən kimyagərliyin kimyanın erkən formasına çevrilməsi müasir kimyanın əsasını qoydu.

Mədəniyyət və ədəbiyyata təsiri

İslam Qızıl Dövrü də ədəbiyyatın, şeirin və incəsənətin nəfəs kəsən çiçəklənməsinin şahidi oldu. Quran təlimlərinin və İslam mədəniyyətinin təsiri dövrün ədəbi əsərlərinə əhəmiyyətli dərəcədə təsir göstərmiş, zəngin və müxtəlif materiallar istehsal etmişdir.

• Ədəbiyyat: “Min bir gecə” kimi əsərlər Yaxın Şərq xalq nağılları toplusunu əhatə edirdi və Qərb ədəbiyyatına böyük təsir göstərmiş, saysız-hesabsız adaptasiyalara ilham vermişdi.
• Poeziya: Şeir bədii ifadənin ən yüksək formalarından biri hesab olunurdu və Rumi və Hafiz kimi şairlər məhəbbət, mənəviyyat və ilahi mövzuları araşdıraraq, qalıcı bir miras qoyub getdilər.
• Xəttatlıq və İncəsənət: İslam xəttatlığı və həndəsi sənət növləri məscidləri və sarayları bəzəyən, ilahi və ya insan surətlərini təsvir etmədən Allahın birliyini və hər yerdə mövcudluğunu təsdiq edən gözəlliyin əhəmiyyətli ifadəsinə çevrildi.

Miras və tənəzzül

İslam Qızıl Dövrünün tənəzzülü çox vaxt siyasi parçalanma, monqol istilaları və İntibah dövründə Avropa güclərinin son yüksəlişi də daxil olmaqla bir sıra amillərlə əlaqələndirilir. Tənəzzülə baxmayaraq, İslamın Qızıl Dövrünün irsi yaşayır. Bu dövrdə əldə edilən elmi metodlar, mədəni nailiyyətlər və geniş biliklər toplusu Avropada İntibah və elmi inqilaba böyük təsir göstərmişdir. İslam alimləri yunanlar kimi qədim sivilizasiyaların biliklərini qoruyub saxlayıb genişləndirmiş və onu dünyanın qalan hissəsi üçün əlçatan etmiş, qədim və müasir dünyalar arasında körpü rolunu oynamışlar.

Nəticə

İslamın Qızıl Dövrü mədəni və intellektual sintezin bəşər sivilizasiyasının tərəqqisinə dərin təsirinin sübutudur. Bu dövrdə İslam dünyası elmə, texnologiyaya, ədəbiyyata və incəsənətə davamlı töhfələr verən elmi fəaliyyətin mərkəzi olmuşdur. Bu töhfələr təkcə İslam dünyasına deyil, həm də İntibah dövründə və ondan sonrakı dövrlərdə Qərb sivilizasiyasının inkişafına təsir göstərmişdir. İslamın Qızıl Dövrü, cəmiyyətlərin biliyə dəyər verdiyi, öyrənməni təşviq etdiyi və tolerantlıq və mübadilə mühitini dəstəklədiyi zaman mədəni və intellektual çiçəklənmə potensialının güclü bir xatırlatmasıdır.