Back to the topics list

islomiy oltin asr

Islom oltin davri: san'at, fan va madaniyatning gullab-yashnagan davri

Islom oltin asri 8-asrdan 14-asrgacha boʻlgan tarixiy davr boʻlib, bu davrda islom sivilizatsiyasida madaniyat, ilm-fan va adabiyotning ajoyib gullab-yashnashi sodir boʻlgan. Bu davr insoniyat tarixida, xususan Post-Klassik Tarixda va islom ta'siri ostida olim va mutafakkirlar bilimning turli sohalariga salmoqli hissa qo'shgan muhim davrni aks ettiradi.

Kelib chiqishi va tarixiy konteksti

Islom oltin asrining boshlanishi ko'pincha poytaxtini Damashqdan Bag'dodga ko'chirgan Abbosiylar xalifaligi bilan bog'liq. Bag'dod turli madaniyatlar, jumladan, fors, arab va ellinistik madaniyatlarning erish qozoniga aylandi va bu bilimlarning noyob sinteziga olib keldi. Bu davr 9-asr boshlarida “Donishmandlar uyi”ning tashkil topishi bilan xarakterlanadi, u yerda allomalar butun dunyo bilimlarini toʻplash va arab tiliga tarjima qilishga daʼvat etilgan. Bu tashabbus kelajakdagi ilmiy va intellektual yutuqlarga zamin yaratdi.

Fan va texnologiyaga qo'shgan muhim hissasi

Islom Oltin Asrining eng diqqatga sazovor jihatlaridan biri ilm-fan va texnologiyaga qo'shgan hissalarning ko'pligi edi. Islom olamidan kelgan olimlar matematika, astronomiya, tibbiyot, kimyo va muhandislik kabi sohalarda yuksak natijalarga erishdilar.

• Matematika: Balki matematikaga eng katta hissa Al-Xorazmiy tomonidan algebraning rivojlanishi boʻlgan boʻlib, uning ishi arab dunyosiga oʻnlik pozitsion sanoq tizimini ham kiritgan. Uning algoritm ustidagi ishi zamonaviy hisoblash uchun asos yaratdi.
• Astronomiya: Islom olimlari astronomiya sohasida muhim yutuqlarga erishdilar. Ular batafsil astronomik jadvallarni ishlab chiqdilar va astrolablarni yaxshiladilar, bu esa navigatsiya aniqligini oshirdi.
• Tibbiyot: Tibbiyot sohasida Ar-Roziy va Ibn Sino (Avitsenna) kabi olimlar koʻp yozgan, Ibn Sinoning “Tib qonunlari” asari asrlar davomida Yevropa universitetlarida standart matn sifatida ishlatilgan.
• Kimyo: Jobir ibn Hayyon tomonidan alkimyoning dastlabki kimyo shakliga aylanishi zamonaviy kimyoga asos solgan.

Madaniyat va adabiyotga ta'siri

Islom Oltin Asri ham adabiyot, she'riyat va san'atning hayajonli gullashiga guvoh bo'ldi. Qur'on ta'limotlari va islom madaniyatining ta'siri o'sha davrdagi adabiy asarlarga sezilarli ta'sir ko'rsatib, boy va xilma-xil materiallarni yaratdi.

• Adabiyot: “Ming bir kecha” kabi asarlar O‘rta Sharq xalq ertaklari to‘plamini o‘z ichiga olgan va G‘arb adabiyotiga katta ta’sir ko‘rsatgan, son-sanoqsiz moslashuvlarga ilhom bergan.
• She’riyat: She’r badiiy ifodaning eng yuksak shakllaridan biri hisoblangan va Rumiy va Hofiz kabi shoirlar ishq, ma’naviyat va ilohiy mavzularni o‘rganib, o‘zlarida o‘zgacha meros qoldirgan.
• Xattotlik va sanʼat: Islom xattotligi va geometrik sanʼat turlari goʻzallikning muhim ifodasiga aylandi, masjidlar va saroylarni bezatib, ilohiy va insoniy shakllarni tasvirlamasdan, Xudoning birligi va hamma joyda mavjudligini tasdiqladi.

Meros va pasayish

Islom Oltin Asrining tanazzulga uchrashi ko'pincha siyosiy tarqoqlik, mo'g'ul bosqinlari va Uyg'onish davrida Evropa kuchlarining oqibatda yuksalishi kabi omillarning kombinatsiyasi bilan bog'liq. Uning tanazzulga uchraganiga qaramay, Islom oltin davri merosi davom etmoqda. Bu davrda ishlab chiqarilgan ilmiy usullar, madaniy yutuqlar va keng bilimlar Uyg'onish davriga va Evropadagi ilmiy inqilobga katta ta'sir ko'rsatdi. Islom ulamolari yunonlar kabi qadimiy sivilizatsiyalar haqidagi bilimlarni saqlab qoldi va kengaytirdi va uni butun dunyo uchun ochiq qilib, qadimgi va zamonaviy dunyolar o‘rtasida ko‘prik bo‘lib xizmat qildi.

Xulosa

Islom oltin davri madaniy va intellektual sintezning insoniyat tsivilizatsiyasi taraqqiyotiga chuqur ta'siridan dalolat beradi. Bu davrda islom olami ilm-fan, texnika, adabiyot va san’atga doimiy hissa qo‘shib, ilmiy faoliyat markazi bo‘ldi. Bu hissalar nafaqat islom olamiga, balki Uygʻonish davrida va undan keyingi davrda Gʻarb sivilizatsiyasining rivojlanishiga ham taʼsir koʻrsatdi. Islomning Oltin Asri jamiyatlar bilimni qadrlayotgan, o‘rganishni rag‘batlantirgan va bag‘rikenglik va almashinuv muhitini rag‘batlantirganda madaniy va intellektual rivojlanish salohiyati haqida kuchli eslatma bo‘lib xizmat qiladi.