Avoqadro sayı və mol anlayışı kimyəvi reaksiyaların baş verdiyi miqyasları başa düşmək üçün əsasdır. Bu anlayışlar atom və molekulların mikroskopik dünyası ilə gündəlik qarşılıqlı əlaqədə olduğumuz makroskopik dünya arasında körpü yaratmağa kömək edir.
Avoqadro nömrəsi maddənin bir molunda olan hissəciklərin sayını ifadə edən sabitdir. İtalyan alimi Amedeo Avoqadronun adını daşıyır. Bu nəhəng dəyər hər mol üçün təxminən \(6.022 \times 10^{23}\) varlıqdır. Varlıqlar maddədən asılı olaraq atomlar, molekullar, ionlar və ya digər hissəciklər ola bilər.
Mole, kimyəvi maddənin miqdarını ifadə etmək üçün kimyada istifadə olunan ölçü vahididir. Bir mol tam olaraq \(6.022 \times 10^{23}\) hissəcikləri ehtiva edir. Bu rəqəm, Avoqadro nömrəsi, kimyaçılara molekulların submikroskopik dünyası ilə laboratoriyada asanlıqla ölçülə bilən kütləvi miqdarda işləməyə imkan verir.
Avogadro sayı atomlar/molekullar və qramlar arasında çevrilmə üçün çox vacibdir. O, alimlərə kimyəvi reaksiyalarda iştirak edən fərdi hissəciklərin sayını hesablaya bilərkən laboratoriyada ölçülə bilən miqyasda maddələrin kütləsi ilə işləməyə imkan verən bir körpü rolunu oynayır.
Atom kütləsi 12 amu (atom kütlə vahidləri) olan Karbon elementini nəzərdən keçirək. Əgər siz 12 qram təmiz karbonu ölçsəniz, 1 mol karbon atomunuz olacaq ki, bu da təxminən \(6.022 \times 10^{23}\) atomdur.
Başqa bir nümunə su ilə (H 2 O) görülə bilər. Suyun molekulyar çəkisi təxminən 18 amu (hidrogen üçün 2 amu və oksigen üçün 16 amu) təşkil edir. Bu o deməkdir ki, 18 qram suyun tərkibində \(6.022 \times 10^{23}\) su molekulları var.
Avogadro nömrəsi kimyaçılara kimyəvi reaksiyanın tamamlanmasını təmin etmək üçün lazım olan maddələrin dəqiq miqdarını hesablamağa imkan verir. Məsələn, hidrogen qazı (H 2 ) və oksigen qazını (O 2 ) birləşdirərək su hasil etmək üçün molekulların nisbətinin dəqiq olmasını təmin etmək lazımdır: hər 1 mol O 2 üçün 2 mol H 2 .
Verilmiş kütlədən molların sayını hesablamaq üçün istifadə olunan düstur belədir: \( \textrm{Mol sayı} = \frac{\textrm{Verilmiş kütlə (g)}}{\textrm{Molar kütlə (q/mol)}} \) Əksinə, verilmiş kütlədən olan hissəciklərin sayını tapmaq üçün düstur genişlənir: \( \textrm{Hissəciklərin sayı} = \frac{\textrm{Verilmiş kütlə (g)}}{\textrm{Molar kütlə (q/mol)}} \times \textrm{Avogadro nömrəsi} \)
Avoqadronun sayını birbaşa vizuallaşdırmaq miqyasına görə çətin olsa da, məlum sayda hissəcikləri olan maddələrlə təcrübələr bu ədədin böyüklüyünü konseptuallaşdırmağa kömək edə bilər. Məsələn, bir mol kiçik kürələrin Yer səthinə yayılması onu əhəmiyyətli bir dərinliyə örtəcək və bir molun içində olan çoxlu sayda hissəcikləri təsvir edəcəkdir.
Amedeo Avoqadro 1811-ci ildə eyni temperaturda və təzyiqdə bərabər həcmdə qazların eyni sayda molekul ehtiva etdiyi konsepsiyasını irəli sürsə də, Avoqadronun sayı dəqiq müəyyən oluna bilmədiyi 20-ci əsrin əvvəllərində Jan Perrinin təcrübələrinə qədər. Bu təməlqoyma işi həm də 1926-cı ildə Jean Perrinə fizika üzrə Nobel mükafatı qazandırdı.
Avogadro nömrəsinin istifadəsi kimyadan fizika və biologiyaya qədər uzanır, alimlərə hadisələri atom və molekulyar miqyasda ölçməyə və anlamağa kömək edir. Məsələn, nüvə reaksiyalarında ayrılan enerjinin hesablanmasında və bioloji nümunələrdə molekulların sayını təyin etmək üçün istifadə olunur.
Mole Day, 23 oktyabr (10/23) səhər saat 6:02-dən 18:02-dək Avoqadro nömrəsinin ( \(6.022 \times 10^{23}\) ) şərəfinə kimyaçılar arasında qeyd olunan qeyri-rəsmi bayramdır. Elm təhsilində mol və Avoqadro sayının əhəmiyyətini vurğulayır və kimya sahəsinə marağı artırmaq məqsədi daşıyır.
Avogadro sayını və mol anlayışını anlamaq kimya və ya əlaqəli elmləri öyrənən hər kəs üçün çox vacibdir. Bu, təkcə maddələrin kütlələri və hissəciklərin sayı arasında çevrilmə yolunu təmin etmir, həm də atom və molekulyar miqyasları daha dərindən başa düşməyə imkan verir. Bu alət həm təhsil mühitində, həm də peşəkar kimyəvi tədqiqatlarda əvəzolunmazdır.
