İnsanlar canlılar, elm və sosial elmlər də daxil olmaqla müxtəlif linzalarla araşdırılan kompleks bir növdür. Bu dərs insan olmağın nə demək olduğunu hərtərəfli başa düşmək üçün bu aspektləri araşdırır.
Bioloji təsnifat : İnsanlar heyvanlar aləminin hominidlər ailəsinin bir hissəsi olan Homo sapiens növünə aiddir. Bu təsnifat dik yerimək qabiliyyəti, qarşı-qarşıya gələn baş barmaqlar və mürəkkəb beyin funksiyası kimi ortaq xüsusiyyətlərə əsaslanır.
Fiziologiya : İnsan bədəni qan dövranı, tənəffüs, həzm, sinir və dayaq-hərəkət sistemi daxil olmaqla sistemlərdən ibarətdir. Hər bir sistemin özünəməxsus funksiyası var, lakin həyatı təmin etmək üçün başqaları ilə birlikdə işləyir. Məsələn, ürək bütün bədənə qan pompalayır, tullantı məhsulları çıxararkən hüceyrələrə oksigen və qida çatdırır.
Çoxalma : İnsanlar cinsi yolla çoxalırlar, iki valideynin genetik məlumatı birləşərək nəsillər yaradır. Bu genetik müxtəliflik növlərin sağ qalması və təkamülündə əsas amildir.
Təkamül : İlk dəfə Çarlz Darvin tərəfindən irəli sürülmüş təbii seçmə ilə təkamül nəzəriyyəsi növlərin zamanla necə dəyişdiyini izah edir. Sağ qalma üstünlüyü təklif edən genetik mutasiyalar gələcək nəsillərə ötürülür. Fosil qeydləri və genetik analizlər insanların təxminən 6 milyon il əvvəl primat əcdadlarından təkamül etdiyini göstərir.
Genetika : İnsan genetikası fiziki və davranış xüsusiyyətlərinin irsiyyətini öyrənir. İnsan genomu həyat üçün lazım olan bütün zülalları kodlayan təxminən 3 milyard DNT əsas cütündən ibarətdir. Genetikanı başa düşmək tibbdə və əcdadların axtarışında irəliləyişlərə səbəb oldu.
Neyrologiya : Bu sahə bədəndəki ən mürəkkəb orqan olan insan beynini öyrənir. Beyin düşüncə, yaddaş, duyğu, toxunma, motor bacarıqları, görmə, nəfəs alma, temperatur, aclıq və bədənimizi tənzimləyən hər bir prosesi idarə edir. Neyroloqlar beyin quruluşunu və funksiyasını öyrənmək üçün MRT kimi üsullardan istifadə edirlər.
Mədəniyyət : Mədəniyyət müəyyən qrup və ya cəmiyyətin üzvləri üçün ümumi olan inancları, davranışları, obyektləri və digər xüsusiyyətləri əhatə edir. Mədəniyyət vasitəsilə insanlar yaradıcılığı ifadə edir, bilik ötürür, normalar qurur və cəmiyyətlər qurur. Mədəni müxtəlifliyi dillərdə, dinlərdə, kulinariya sənətlərində və sosial vərdişlərdə görmək olar.
Sosiologiya : Sosiologiya insanın sosial davranışını, o cümlədən ictimai strukturların və institutların fərdlərə və qruplara necə təsir etdiyini öyrənir. Sosiologiyada əsas anlayışlardan biri sosiallaşmanın roludur, fərdlərin öz cəmiyyətinin norma və dəyərlərini öyrənməsi və mənimsəməsi prosesidir.
Psixologiya : Psixologiya insan zehnini və davranışını araşdırır. Fərdlərin müxtəlif vəziyyətlərdə necə düşündüyü, hiss etdiyi və davrandığına baxır. Psixoloji tədqiqatlar əsas beyin funksiyalarını anlamaqdan tutmuş mürəkkəb sosial qarşılıqlı əlaqələri təhlil etməyə qədər dəyişə bilər. Mövzulara qavrayış, idrak, diqqət, emosiya, motivasiya, şəxsiyyət və münasibətlər daxildir.
İnsanların tədqiqi tək bir elm sahəsi ilə məhdudlaşa bilməz. İnsan olmağın bioloji aspektləri genetika elmi, beyin funksiyası və növlərin təkamülü ilə qarşılıqlı əlaqədədir. Eynilə, insan cəmiyyətləri, mədəniyyətləri və davranışları haqqında anlayışımız bizi bir növ kimi təyin edən bioloji və psixoloji xüsusiyyətlərdən ayrıla bilməz.
Misal : İnsanın dil qabiliyyətini nəzərdən keçirək. Bioloji nöqteyi-nəzərdən beynin spesifik sahələri (Broca və Wernicke bölgələri) dil istehsalı və başa düşülməsində iştirak edir. Sosial elmin bir sahəsi olan dilçilik dillərin insan ünsiyyətində necə qurulduğunu və istifadə olunduğunu öyrənir. Psixologiya dilin düşüncə və şəxsiyyətə necə təsir etdiyini araşdırır. Bu nümunə insanların öyrənilməsində müxtəlif fənlərin necə üst-üstə düşdüyünü nümayiş etdirir.
İnsanlar biologiya, elm və sosial elmlər daxil olmaqla bir çox sahələrdə öyrənilən mürəkkəb varlıqlardır. Hər bir sahə fizioloji quruluşumuzdan və təkamül tariximizdən tutmuş mədəni ifadələrimizə və sosial qarşılıqlı əlaqələrə qədər insan olmağın nə demək olduğunu anlamaq üçün unikal perspektiv gətirir. Bu fənlərdən əldə edilən fikirləri birləşdirərək, biz insan həyatının zəngin qobelenini və fərdlərin və cəmiyyətlərin öz insanlıqlarını ifadə etmələrinin müxtəlif yollarını qiymətləndirə bilərik.
