Back to the topics list

kislota-asos reaktsiyasi

Kislota-asos reaksiyalari haqida tushuncha

Kislota-asos reaktsiyalari - bu kislota va asos o'rtasida sodir bo'ladigan kimyoviy reaktsiyaning bir turi. Bu reaktsiyalar laboratoriyada ham, kundalik hayotimizda ham turli jarayonlar uchun markaziy o'rin tutadi. Ushbu dars kislota-ishqor reaktsiyalarining sirlarini ochishga qaratilgan bo'lib, murakkab tushunchalar mavjud.

Kislotalar va asoslar nima?

Kislotalar protonni ( \(H^+\) ) ​​boshqa moddaga bera oladigan moddalardir. Ular nordon ta'mga ega, ko'k lakmus qog'ozi qizil rangga aylanadi va ularning pH darajasi 7 dan past bo'lishi bilan tavsiflanadi. Masalan, xlorid kislotasi ( \(HCl\) ), sulfat kislota ( \(H_2SO_4\) ) va limon kislotasi.

Boshqa tomondan, asoslar boshqa moddadan proton ( \(H^+\) ) ​​qabul qila oladigan moddalardir. Ular achchiq ta'mga ega, silliq tuyg'uga ega, qizil lakmus qog'ozini ko'k rangga aylantiradi va pH darajasi 7 dan yuqori. Umumiy misollar: natriy gidroksid ( \(NaOH\) ), kaliy gidroksid ( \(KOH\) ) va ammiak ( \(NH_3\) ).

Kislota-asos reaksiyalari: asoslar

Kislota-asos reaktsiyasi protonni ( \(H^+\) ) kislotadan asosga o'tkazishni o'z ichiga oladi. Bu reaksiya odatda tenglama bilan ifodalanishi mumkin:

\( \textrm{Kislota} + \textrm{Baza} \rightarrow \textrm{tuz} + \textrm{Suv} \)

Ushbu reaksiyada kislota asosga proton beradi, natijada tuz va suv hosil bo'ladi. Bu jarayon ko'pincha neytrallanish deb ham ataladi, chunki kislota va asos bir-birining xususiyatlarini neytrallaydi.

Kislota-asos reaksiyalarining turlari

Kislota-asos reaktsiyalarining bir nechta turlari mavjud, ammo eng keng tarqalgan ikkitasi:

• Kuchli kislota va kuchli asos reaktsiyalari : Bu reaktsiyalar suvda kislota va asosning to'liq dissotsiatsiyasi bilan tavsiflanadi, bu esa suv va tuzning to'liq neytrallanishiga va hosil bo'lishiga olib keladi. Masalan, xlorid kislota ( \(HCl\) ) natriy gidroksid ( \(NaOH\) ) bilan reaksiyaga kirishganda, natriy xlorid ( \(NaCl\) ) va suv ( \(H_2O\) ) hosil bo'ladi.
• Zaif kislota va kuchsiz asos reaksiyalari : Bu turdagi kislota yoki asos yoki ikkalasi ham suvda to'liq ajralmaydi. Bu barcha molekulalar suv va tuz hosil qilish uchun reaksiyaga kirishmaydigan muvozanat holatiga olib keladi. Masalan, sirka kislotasi ( \(CH_3COOH\) ) va ammiak ( \(NH_3\) ) o'rtasidagi reaksiya bo'lib, ammoniy asetat ( \(CH_3COONH_4\) ) hosil bo'ladi.

pH shkalasi va kislota-asos reaktsiyalari

PH shkalasi suvli eritmaning kislotaliligi yoki asosliligi o'lchovidir. U 0 dan 14 gacha, 7 esa neytral hisoblanadi. 7 dan past pH kislotalikni, 7 dan yuqori pH esa asoslilikni bildiradi. Eritmaning pH qiymati kislota-ishqor reaksiyasidan keyin reaksiyaga kirishuvchi moddalarning kuchiga qarab sezilarli darajada o'zgarishi mumkin. Eritmaning pH qiymatini hisoblash uchun quyidagi tenglama qo'llaniladi:

\(pH = - \log_{10} [H^+]\)

Bu erda \( [H^+] \) - eritmadagi vodorod ionlarining konsentratsiyasi.

Kislota-asos reaksiyalarining qo‘llanilishi

Kislota-asos reaktsiyalari turli sohalarda, jumladan, tibbiyot, atrof-muhit fanlari va sanoat ishlab chiqarishida hal qiluvchi ahamiyatga ega. Masalan; misol uchun:

• Tibbiyot : Asosiy moddalar bo'lgan antasidlar, oshqozon ekşimesi va hazmsizlikni bartaraf etish uchun oshqozon kislotasini zararsizlantirish uchun ishlatiladi.
• Atrof-muhit fanlari : Atmosferadagi kislotali ifloslantiruvchi moddalardan kelib chiqqan kislotali yomg'ir atrof-muhitni muhofaza qilish uchun ta'sirlangan tuproq va suv havzalariga ohak ( \(Ca(OH)_2\) ) kabi asosiy moddalarni qo'llash orqali zararsizlantirilishi mumkin.
• Sanoat ishlab chiqarishi : o'g'itlar, plastmassalar va sintetik tolalar ishlab chiqarish kabi ko'plab sanoat jarayonlari turli bosqichlarda kislota-asos reaktsiyalarini o'z ichiga oladi.

Kislota-asos reaksiyalarining eksperimental namoyishi

Kislota-asos reaktsiyasini ko'rsatadigan illyustrativ tajriba pishirish soda (natriy bikarbonat, \(NaHCO_3\) ), asos va sirka (sirka kislotasi, \(CH_3COOH\) ), kislota o'rtasidagi reaktsiyani o'z ichiga oladi. Birlashganda reaksiya karbonat angidrid ( \(CO_2\) ) gaz, suv ( \(H_2O\) ) va natriy asetat ( \(CH_3COONa\) ) hosil qiladi, bu tenglama bilan tavsiflanadi:

\( CH_3COOH + NaHCO_3 \rightarrow CH_3COONa + H_2O + CO_2 \)

Ushbu tajriba ba'zi kislota-asos reaktsiyalarining umumiy xarakteristikasi bo'lgan gaz evolyutsiyasini aniq ko'rsatadi. Shuningdek, u neytrallanish kontseptsiyasini ta'kidlab, kislotalar va asoslarning tuz va suv hosil qilish uchun qanday reaksiyaga kirishishini ko'rsatadi.

Kislota-asos reaksiyalarining biologik jarayonlardagi ahamiyati

Kislota-asos reaktsiyalari biologik tizimlarda muhim rol o'ynaydi, metabolizm, ferment faolligi va hujayrali nafas olish kabi jarayonlarni tartibga soladi. Inson tanasi optimal ferment faolligini va metabolik jarayonlarni ta'minlash uchun turli mexanizmlar orqali qattiq tartibga solingan pH darajasini saqlab turadi. Misol uchun, qondagi karbonat kislota-bikarbonat bufer tizimi hayotni qo'llab-quvvatlash uchun pH darajasini saqlab turishga yordam beradi.

Xulosa

Kislota-asos reaktsiyalari tabiiy va sintetik jarayonlarda sodir bo'ladigan kimyoviy reaktsiyaning asosiy turidir. Ushbu reaktsiyalarni, jumladan, ularning ta'riflari, turlari, qo'llanilishi va biologik tizimlarga ta'sirini tushunish kimyo va tegishli sohalarda kengroq tushunchalarni tushunish uchun juda muhimdir. Laboratoriyada, tabiatda yoki o'z tanamizda uchraydigan kislota-asos reaktsiyalari kimyoviy dunyoning ko'p qismini tavsiflovchi dinamik o'zaro ta'sirlarni ko'rsatadi.