Siyasətdə Dövlət Konsepsiyasını Anlamaq
Siyasətdə “dövlət” termini suverenliyə, müəyyən edilmiş əraziyə, daimi əhaliyə, hökumətə malik olan və digər dövlətlər tərəfindən tanınan siyasi quruma aiddir. Dövlət öz sərhədləri daxilində sosial-iqtisadi və siyasi məsələlərin formalaşmasında və digər dövlətlərlə münasibətlərində həlledici rol oynayır. Bu dərs dövlət anlayışını, onun əsas atributlarını və siyasətdəki əhəmiyyətini araşdırır.
Dövlətin əsas atributları
Dövlət dörd əsas atributla xarakterizə olunur:
- Suverenlik: Suverenlik bir dövlətin özünü və ya başqa bir dövləti idarə etmək üçün ali gücü və ya səlahiyyətidir. Buraya qanunların qəbulu, vergilərin qoyulması və xarici siyasətin müəyyənləşdirilməsi daxildir. Suverenlik dövlətin öz ərazisində xaricdən müdaxilə olmadan hakimiyyəti həyata keçirdiyi daxili və dövlətin müstəqil və digər dövlətlər tərəfindən bərabərhüquqlu kimi tanındığı xarici ola bilər.
- Müəyyən edilmiş ərazi: Dövlətin tanınmış sərhədləri olan xüsusi coğrafi ərazisi olmalıdır. Bu əraziyə dövlətin öz suverenliyini həyata keçirdiyi quru, hava və dəniz sahələri daxildir.
- Daimi Əhali: Dövlətin öz ərazisində daimi olaraq yaşayan insanlar olmalıdır. Əhali ölçüsü, tərkibi və paylanması baxımından fərqli ola bilər, lakin bu, dövlətin mövcudluğu üçün vacibdir.
- Hökumət: Dövlət, dövlətin öz funksiyalarını yerinə yetirdiyi və siyasəti həyata keçirdiyi bir qurum olan hökumət tərəfindən idarə olunur. İdarəetmə forması demokratiyadan avtoritar rejimlərə qədər dəyişə bilər, lakin onun əsas rolu asayişi qorumaq, əhalini qorumaq və ictimai xidmətləri göstərməkdir.
Dövlətin rolu və funksiyaları
Dövlət bir sıra əsas funksiyaları yerinə yetirir, o cümlədən:
- Asayişin qorunması: Dövlət qanunları icra etməklə, ictimai asayişi qorumaqla və xarici təhlükələrdən müdafiə etməklə öz əhalisinin təhlükəsizliyini və təhlükəsizliyini təmin edir.
- Dövlət xidmətlərinin göstərilməsi: Dövlətlər öz vətəndaşlarının həyat keyfiyyətini yaxşılaşdırmaq üçün təhsil, səhiyyə, nəqliyyat və infrastrukturun inkişafı kimi mühüm xidmətləri təqdim edirlər.
- İqtisadiyyatın tənzimlənməsi: Siyasət və qaydalar vasitəsilə dövlət iqtisadi fəaliyyətə təsir edir, iqtisadi sabitliyi təmin etməyi hədəfləyir və vətəndaşların rifahını yüksəldir.
- Hüquq və azadlıqların müdafiəsi: Dövlətin əsas funksiyalarından biri öz xalqının hüquq və azadlıqlarını, o cümlədən ifadə etmək hüququ, bərabərlik hüququ və ədalət mühakiməsi hüququnu qorumaqdır.
Dövlətlərin növləri
İdarəetmə strukturlarına və siyasi sistemlərinə görə dövlətləri aşağıdakı kimi təsnif etmək olar:
- Demokratiyalar: Demokratik ölkələrdə hakimiyyət öz suverenliyini seçilmiş nümayəndələr vasitəsilə həyata keçirən insanlara verilir. Buna misal olaraq ABŞ və Hindistanı göstərmək olar.
- Monarxiyalar: Monarxiyalar padşahın, kraliçanın və ya imperatorun güc tətbiq etdiyi dövlətlərdir. Bunlar monarxın tam səlahiyyətə malik olduğu yerdə mütləq və ya monarxın səlahiyyətlərinin qanunla məhdudlaşdırıldığı konstitusiya ola bilər. Buna misal olaraq Səudiyyə Ərəbistanını (mütləq monarxiya) və Böyük Britaniyanı (konstitusion monarxiya) göstərmək olar.
- Avtoritar rejimlər: Avtoritar rejimlərdə hakimiyyət tək bir hökmdarın və ya kiçik bir qrupun əlində cəmləşir. Hökumət siyasi azadlıqları məhdudlaşdırır və həyatın bir çox sahələrinə nəzarət edir. Şimali Koreya və Suriya avtoritar rejimlərə nümunədir.
- Federal Dövlətlər: Federal ştatlarda suverenliyin mərkəzi hakimiyyət və əyalətlər və ya əyalətlər kimi təsisedici siyasi vahidlər arasında bölündüyü siyasi sistem var. Bu hakimiyyət bölgüsü konstitusiyaya əsaslanıb. Buna misal olaraq ABŞ və Almaniyanı göstərmək olar.
Dövlət Suverenliyi və Beynəlxalq Münasibətlər
Suverenlik beynəlxalq münasibətlərdə həlledici anlayışdır, çünki o, dövlətin hüquqi və siyasi müstəqilliyini müəyyən edir. Bunun iki əsas tərəfi var:
- Daxili suverenlik: Bu, dövlətin xarici müdaxilə olmadan öz işlərinə nəzarət etmək müstəsna hüququna aiddir. Buraya qanunların, siyasətlərin formalaşdırılması və ştatın əhalisini idarə etmək daxildir.
- Xarici suverenlik: Xarici suverenlik bir dövlətin müstəqilliyinin tanınması və digər dövlətlərlə münasibətlərə girmək hüququ ilə bağlıdır. Bu, dövlətlər arasında bərabərlik və bir-birinin daxili işlərinə qarışmamağı nəzərdə tutur.
Suverenlik prinsipi dövlətlər arasında qarşılıqlı fəaliyyətin əsas qaydalarını müəyyən etdiyi üçün beynəlxalq sistemin fəaliyyəti üçün əsasdır.
Dövlət suverenliyinə çağırışlar
Müasir dünyada dövlət suverenliyi bir sıra problemlərlə üzləşir, o cümlədən:
- Qloballaşma: Dünyanın artan qarşılıqlı əlaqəsi dövlətləri xarici təsirlərə, o cümlədən iqtisadi dalğalanmalara və iqlim dəyişikliyi və beynəlxalq terrorizm kimi transmilli problemlərə daha həssas edib.
- Millətlərüstü Təşkilatlar: Avropa İttifaqı kimi millətlərüstü qurumların formalaşması müəyyən sahələrdə suverenliyin birləşdirilməsinə gətirib çıxardı ki, bu da ayrı-ayrı dövlətlərin qərarların qəbulunda muxtariyyətini məhdudlaşdıra bilər.
- Daxili münaqişələr: Daxili münaqişələr, separatçı hərəkatlar və vətəndaş müharibələri dövlətin nüfuzunu sarsıda və onun suverenliyinə meydan oxuya bilər.
- Beynəlxalq müdaxilələr: Digər dövlətlər və ya koalisiyaların humanitar müdaxilələri və hərbi müdaxilələri də dövlətin suverenliyinə təhlükə yarada bilər.
Nəticə
Dövlət anlayışı həm ölkələr daxilində, həm də beynəlxalq arenada siyasi dinamikanı başa düşmək üçün əsasdır. Siyasi qurum kimi dövlət asayişin qorunmasında, dövlət xidmətlərinin göstərilməsində, iqtisadiyyatın tənzimlənməsində, əhalisinin hüquq və azadlıqlarının qorunmasında mühüm rol oynayır. Qloballaşma, millətlərüstü təşkilatlar, daxili münaqişələr və beynəlxalq müdaxilələr kimi çətinliklərlə üzləşməsinə baxmayaraq, dövlət qlobal siyasətdə mərkəzi aktor olaraq qalır. Müasir dünyada dövlətlərin daxilində və dövlətlər arasında baş verən mürəkkəb qarşılıqlı əlaqələri dərk etmək üçün dövlətin atribut və funksiyalarını tanımaq vacibdir.
