Улс төр дэх төрийн тухай ойлголт
Улс төрд “төр” гэдэг нэр томьёо нь тусгаар тогтнол, тодорхой газар нутаг, байнгын оршин суудаг хүн ам, засгийн газартай, бусад муж улсууд хүлээн зөвшөөрсөн улс төрийн байгууллагыг хэлдэг. Төр нь өөрийн хил хязгаар доторх нийгэм, эдийн засаг, улс төрийн үйл хэргийг төлөвшүүлэх, бусад улстай харилцах харилцаанд шийдвэрлэх үүрэг гүйцэтгэдэг. Энэхүү хичээл нь төрийн тухай ойлголт, түүний үндсэн шинж чанарууд, улс төр дэх ач холбогдлыг судлах болно.
Төрийн үндсэн шинж чанарууд
Төр нь дөрвөн үндсэн шинж чанараар тодорхойлогддог.
- Бүрэн эрхт байдал: Тусгаар тогтнол гэдэг нь тухайн улсын өөрийгөө эсвэл өөр улсыг удирдах дээд эрх мэдэл юм. Үүнд хууль батлах, татвар ногдуулах, гадаад бодлогыг тодорхойлох зэрэг орно. Бүрэн эрхт байдал нь төр өөрийн нутаг дэвсгэрт эрх мэдлийг гадны хөндлөнгийн оролцоогүйгээр хэрэгжүүлдэг дотоод эрх мэдэл, бусад улс тусгаар тогтносон, эрх тэгш гэж хүлээн зөвшөөрөгдсөн гадаад байж болно.
- Тодорхойлогдсон нутаг дэвсгэр: Улс нь хүлээн зөвшөөрөгдсөн хил хязгаар бүхий тодорхой газарзүйн бүстэй байх ёстой. Энэ нутаг дэвсгэрт муж улсын бүрэн эрхээ хэрэгжүүлдэг газар, агаар, далайн домэйнууд багтана.
- Байнгын хүн ам: Тухайн муж нутаг дэвсгэртээ байнга оршин суудаг хүмүүстэй байх ёстой. Хүн амын тоо хэмжээ, бүтэц, тархац нь харилцан адилгүй байж болох ч энэ нь улс оршин тогтноход зайлшгүй шаардлагатай.
- Засгийн газар: Төрийг засгийн газар удирддаг бөгөөд энэ байгууллага нь төрийн чиг үүргээ хэрэгжүүлэх, бодлого хэрэгжүүлэх байгууллага юм. Засаглалын хэлбэр нь ардчиллаас авторитар дэглэм хүртэл өөр өөр байж болох ч үндсэн үүрэг нь дэг журмыг сахиулах, хүн амыг хамгаалах, төрийн үйлчилгээг үзүүлэх явдал юм.
Төрийн үүрэг, чиг үүрэг
Төр хэд хэдэн үндсэн чиг үүргийг гүйцэтгэдэг бөгөөд үүнд:
- Эмх журам сахиулах: Төр нь хууль тогтоомжийг хэрэгжүүлэх, нийтийн хэв журмыг сахиулах, гадны аюулаас хамгаалах замаар хүн амын аюулгүй байдал, аюулгүй байдлыг хангадаг.
- Төрийн үйлчилгээ үзүүлэх: Улсууд иргэдийнхээ амьдралын чанарыг сайжруулахын тулд боловсрол, эрүүл мэнд, тээвэр, дэд бүтцийн хөгжил зэрэг чухал үйлчилгээг үзүүлдэг.
- Эдийн засгийг зохицуулах: Төр нь бодлого, зохицуулалтаар эдийн засгийн үйл ажиллагаанд нөлөөлж, эдийн засгийн тогтвортой байдлыг хангах, иргэдийнхээ сайн сайхан байдлыг хангахад чиглэдэг.
- Эрх, эрх чөлөөг хамгаалах: Төрийн үндсэн чиг үүргүүдийн нэг нь ард түмнийхээ эрх, эрх чөлөө, тэр дундаа үзэл бодлоо илэрхийлэх эрх, тэгш эрхтэй байх, шударга ёсыг тогтоох эрхийг хамгаалах явдал юм.
Төрийн төрлүүд
Засаглалын бүтэц, улс төрийн тогтолцоонд тулгуурлан муж улсуудыг дараах байдлаар ангилж болно.
- Ардчилал: Ардчилсан орнуудад эрх мэдэл нь сонгогдсон төлөөлөгчдөөр дамжуулан бүрэн эрхээ хэрэгжүүлдэг ард түмний мэдэлд байдаг. Тухайлбал, АНУ, Энэтхэг орно.
- Хаант засаглал: Хаант засаглал нь хаан, хатан эсвэл эзэн хаан эрх мэдлийг хэрэгжүүлдэг муж улс юм. Эдгээр нь хаант бүрэн эрх мэдэлтэй бол үнэмлэхүй, эсвэл хааны эрх мэдлийг хуулиар хязгаарласан үндсэн хуультай байж болно. Тухайлбал, Саудын Араб (үнэмлэхүй хаант засаглал), Их Британи (үндсэн хуульт хаант засаглал) зэрэг орно.
- Авторитар дэглэмүүд: Дарангуйлагч дэглэмд эрх мэдэл нэг захирагч эсвэл жижиг бүлгийн гарт төвлөрдөг. Засгийн газар улс төрийн эрх чөлөөг хязгаарлаж, амьдралын олон салбарт хяналт тавьдаг. Хойд Солонгос, Сири бол авторитар дэглэмийн жишээ юм.
- Холбооны улсууд: Холбооны мужууд улс төрийн тогтолцоотой бөгөөд тусгаар тогтнолыг муж, муж гэх мэт төв эрх мэдэл, бүрдүүлэгч улс төрийн нэгжүүдэд хуваадаг. Энэ эрх мэдлийн хуваарилалт нь үндсэн хуульд заасан байдаг. Тухайлбал, АНУ, Герман зэрэг орно.
Төрийн бүрэн эрхт байдал ба олон улсын харилцаа
Тусгаар тогтнол нь улс орны эрх зүйн болон улс төрийн тусгаар тогтнолыг тодорхойлдог тул олон улсын харилцааны чухал ойлголт юм. Энэ нь хоёр үндсэн талтай:
- Дотоод бүрэн эрхт байдал: Энэ нь төрийн үйл хэргийг гадны хөндлөнгийн оролцоогүйгээр хянах онцгой эрхийг хэлнэ. Үүнд хууль тогтоомж, бодлого боловсруулах, муж улсын хүн амыг удирдах зэрэг орно.
- Гадаад бүрэн эрхт байдал: Гадаад бүрэн эрхт байдал нь тухайн улсын тусгаар тогтнол, бусад улстай харилцах эрхийг хүлээн зөвшөөрөх явдал юм. Энэ нь улс орнуудын эрх тэгш байдал, бие биенийхээ дотоод хэрэгт хөндлөнгөөс оролцохгүй байхыг илэрхийлдэг.
Бүрэн эрхт байдлын зарчим нь улс хоорондын харилцааны үндсэн дүрмийг тогтоодог тул олон улсын тогтолцооны үйл ажиллагааны үндэс суурь юм.
Төрийн бүрэн эрхт байдалд тулгарч буй бэрхшээлүүд
Орчин үеийн ертөнцөд төрийн бүрэн эрхт байдал хэд хэдэн сорилттой тулгарч байна, үүнд:
- Даяаршил: Дэлхийн харилцан уялдаа холбоо улам бүр нэмэгдэж байгаа нь улс орнуудыг эдийн засгийн хэлбэлзэл, цаг уурын өөрчлөлт, олон улсын терроризм зэрэг үндэстэн дамнасан асуудлууд зэрэг гадны нөлөөнд илүү өртөмтгий болгож байна.
- Үндэстэн дамнасан байгууллагууд: Европын холбоо гэх мэт үндэстэн дамнасан байгууллагууд бий болсон нь тусгаар тогтнолыг тодорхой бүс нутагт нэгтгэхэд хүргэсэн бөгөөд энэ нь шийдвэр гаргахад бие даасан муж улсын бие даасан байдлыг хязгаарлаж болзошгүй юм.
- Дотоод зөрчил: Дотоод зөрчил, салан тусгаарлах хөдөлгөөн, иргэний дайн зэрэг нь төрийн эрх мэдлийг алдагдуулж, бүрэн эрхт байдалд нь халдаж болно.
- Олон улсын хөндлөнгийн оролцоо: Бусад улс, эвслийн хүмүүнлэгийн оролцоо, цэргийн довтолгоо нь улсын бүрэн эрхт байдалд заналхийлж болно.
Дүгнэлт
Төрийн тухай ойлголт нь улс орны дотоод болон олон улсын тавцан дахь улс төрийн динамикийг ойлгох үндэс суурь юм. Төр улс төрийн нэгдлийн хувьд дэг журмыг сахиулах, төрийн үйлчилгээг үзүүлэх, эдийн засгийг зохицуулах, хүн амын эрх, эрх чөлөөг хамгаалахад чухал үүрэг гүйцэтгэдэг. Даяаршил, үндэстэн дамнасан байгууллагууд, дотоод зөрчилдөөн, олон улсын хөндлөнгийн оролцоо зэрэгт тулгарч буй сорилтуудыг үл харгалзан төр нь дэлхийн улс төрийн гол үүрэг гүйцэтгэгч хэвээр байна. Төрийн шинж чанар, чиг үүргийг хүлээн зөвшөөрөх нь орчин үеийн ертөнцөд улс орнуудын дотор болон тэдгээрийн хооронд үүсдэг цогц харилцан үйлчлэлийг ойлгоход зайлшгүй шаардлагатай.
