Дэлхийн эдийн засагт үнийн тухай ойлголт чухал үүрэг гүйцэтгэдэг. Бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний үнэ гэдэг нь тухайн бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний оронд худалдан авагчид төлөхөд бэлэн байгаа, худалдагч нар ч хүлээн зөвшөөрөхөд бэлэн байгаа мөнгөний хэмжээ юм. Үнэ нь эдийн засаг дахь нөөц, бараа, үйлчилгээний хуваарилалтыг удирдан чиглүүлэх үндсэн суурь юм. Эдгээр нь худалдан авагч болон худалдагчдад дохио болж өгдөг бөгөөд нийт эдийн засагт гүн гүнзгий нөлөө үзүүлдэг.
Үнийг тодорхойлох гол хүчин зүйл бол эрэлт нийлүүлэлтийн тэнцвэр юм. Энэхүү харилцааг эрэлт нийлүүлэлтийн хуулийг ашиглан илэрхийлж болох бөгөөд үүнд:
Математикийн хувьд эрэлтийн тоо хэмжээ нь нийлүүлсэн хэмжээтэй тэнцэх тэнцвэрт үнийг дараахь тэгшитгэлийг ашиглан олж болно.
\(P = \dfrac{Q_D}{Q_S}\)Энд \(P\) үнэ, \(Q_D\) нь эрэлт хэрэгцээ, \(Q_S\) нь нийлүүлэлтийн тоо хэмжээг илэрхийлнэ.
Эдийн засгийн нөхцөл байдалд чухал ач холбогдолтой хэд хэдэн төрлийн үнэ байдаг бөгөөд үүнд:
Эрэлтийн үнийн мэдрэмж нь тухайн бараа, үйлчилгээний эрэлтийн тоо хэмжээ үнийн өөрчлөлтийн хариуд хэрхэн өөрчлөгдөхийг хэмждэг. Уян хатан чанарыг дараах байдлаар тооцоолно.
\(\textrm{Уян хатан байдал} = \frac{\%\ \textrm{эрэлтийн тоо хэмжээний өөрчлөлт}}{\%\ \textrm{үнийн өөрчлөлт}}\)Энэ хэмжүүр нь бараа уян харимхай (үнийн өөрчлөлтөөр эрэлтийн тоо хэмжээ мэдэгдэхүйц өөрчлөгддөг) эсвэл уян хатан бус (үнийн өөрчлөлтөд эрэлтийн тоо хэмжээ бага зэрэг өөрчлөгддөг) эсэхийг ойлгоход тусалдаг.
Төгс өрсөлдөөн , монополь , олигополь , монополь өрсөлдөөн зэрэг зах зээлийн янз бүрийн бүтцэд үнийг тодорхойлох арга нь харилцан адилгүй байдаг. Эдгээрийг товчхон харцгаая:
Засгийн газрын хөндлөнгийн оролцоо үнэд ч нөлөөлж болно. Энэ нь хэд хэдэн хэлбэртэй байж болно, тухайлбал:
Ийм интервенц нь хоол хүнс, түлш, эрүүл мэнд зэрэг зайлшгүй шаардлагатай гэж үздэг бараа, үйлчилгээний зах зээлд түгээмэл байдаг.
Үнэ нь хэрэглэгчийн зан төлөвт чухал үүрэг гүйцэтгэдэг. Хэрэглэгчийн илүүдэл гэдэг ойлголт нь хэрэглэгчид өөрсдийн төлөхөд бэлэн байгаа дээд хэмжээнээс доогуур үнээр бүтээгдэхүүн худалдан авах боломжтой бол хүртэх ашиг тусыг харуулдаг. Математикийн хувьд хэрэглэгчийн илүүдлийг дараах байдлаар илэрхийлнэ.
\(CS = \int_a^b D(p) dp - Q(P_c)\)Энд \(D(p)\) нь эрэлтийн муруй, \(a\) ба \(b\) нь үнийн доод ба дээд хязгаарыг, \(P_c\) нь төлсөн бодит үнэ, \(Q(P_c)\) нь \(P_c\) -д шаардагдах тоо хэмжээ юм.
Эдийн засгийн онолууд үнэ хэрхэн тодорхойлогддог, эдийн засагт хэрхэн нөлөөлдөг талаар янз бүрийн тайлбар, таамаглал дэвшүүлдэг. Тухайлбал, Кейнсийн эдийн засаг нь үнийн ерөнхий түвшинг тодорхойлоход нийт эрэлтийн үүргийг чухалчилдаг бол сонгодог эдийн засаг нь зах зээл дэх эрэлт нийлүүлэлтийн хүчинд анхаарлаа хандуулдаг.
Шинэ төрлийн ухаалаг гар утасны зах зээл дээрх үнийг тодорхойлох энгийн жишээг авч үзье. Эрэлт өндөр, нийлүүлэлт эхэндээ хязгаарлагдмал байвал үнэ өндөр эхэлж болно. Цаг хугацаа өнгөрөх тусам илүү олон өрсөлдөгчид зах зээлд орж, анхны ханган нийлүүлэгч нь үйлдвэрлэлээ нэмэгдүүлэхийн хэрээр нийлүүлэлт нэмэгдэж, эрэлт ижил хурдацтай өсөхгүй бол үнэ буурахад хүргэдэг.
Өөр нэг жишээ бол бензиний зах зээл байж болно. Энд дэлхийн үйл явдлууд, засгийн газрын бодлого, технологийн дэвшил нь эрэлт, нийлүүлэлт, улмаар түлшний насосны үнэд нөлөөлж болно.
Дүгнэж хэлэхэд үнийн тухай ойлголт нь эдийн засаг хэрхэн ажилладаг талаарх бидний ойлголтод гол байр суурь эзэлдэг. Энэ нь хэрэглэгчдийн шийдвэр, үйлдвэрлэгчдийн стратеги, нийгэм дэх нөөцийн нийт хуваарилалтад нөлөөлдөг. Эрэлт, нийлүүлэлтийн харилцан үйлчлэлээр үнэ хэрхэн тодорхойлогддогийг судалж, зах зээлийн бүтэц, төрийн оролцооны нөлөөг авч үзэх, эрэлтийн уян хатан чанарыг харгалзан үзэх замаар бид эдийн засгийн цогц үйл ажиллагааны талаар илүү гүнзгий ойлголттой болох боломжтой. Түүнчлэн, үнэ өөр өөр нөхцөл байдалд ямар үүрэг гүйцэтгэдэг болохыг ойлгох нь хувь хүмүүс болон бодлого боловсруулагчдад илүү үр ашигтай, тэгш эдийн засгийн үр дүнд хүргэх үндэслэлтэй шийдвэр гаргахад тусалдаг.
