Valyuta dedikdə, faktiki istifadə zamanı və ya tədavül vasitəsi kimi dövriyyədə olan istənilən formada olan pullar, xüsusən də dövriyyədə olan əskinaslar və sikkələr nəzərdə tutulur. O, bizə hesab vahidi, dəyər anbarı və təxirə salınmış ödəniş standartı kimi fəaliyyət göstərən mal və xidmətlər almağa imkan verir.
Valyuta anlayışı insanların barter ticarəti, birbaşa mal və xidmətlərin mübadiləsi ilə məşğul olduğu qədim dövrlərdən yaranmışdır. Bununla belə, barterin öz məhdudiyyətləri var idi və bu, pulun ixtirasına səbəb oldu. Başlanğıcda valyuta qabıqlar, muncuqlar və ya metallar kimi obyektlər formasını alırdı. Metallar, xüsusilə qızıl və gümüş, davamlılığı, bölünə bilənliyi və vahidliyinə görə populyarlaşdı. Zaman keçdikcə hökumətlər kağız pul və sikkələr buraxmağa başladılar ki, bunlar da bu gün istifadə etdiyimiz valyuta sistemlərinə çevrildi.
Valyutanın dəyəri müxtəlif amillərlə müəyyən edilir, o cümlədən inflyasiya dərəcələri, faiz dərəcələri, dövlət borcu və digərləri arasında siyasi sabitlik. Valyutalar bir valyutanın dəyərinin digəri ilə müqayisə edildiyi valyuta bazarında (Forex) ticarət edilir. Valyuta məzənnəsi bir valyutanın digərinə nisbətdə qiymətidir və zamanla dəyişir.
Valyuta məzənnələri müxtəlif valyutalara tələb və təklif əsasında müəyyən edilir. Valyutaya tələbin artması və ya təklifin aşağı olması onun digər valyutalara nisbətən dəyərini artıracaq. Əksinə, aşağı tələb və ya daha yüksək təklif onun dəyərini azaldacaq. Valyuta məzənnələri birbaşa (daxili valyuta vahidi ilə alına bilən xarici valyutanın məbləği) və ya dolayı (xarici valyuta vahidi ilə alına bilən milli valyutanın məbləği) kimi göstərilə bilər.
Valyuta məzənnəsinin dəyişməsi ölkə iqtisadiyyatına əhəmiyyətli təsir göstərə bilər. Güclü valyuta idxalı ucuzlaşdırır, ixracı isə bahalaşdırır, potensial olaraq ölkənin ticarət balansını azaldır. Əksinə, zəif valyuta idxalı bahalaşdırır və ixracı ucuzlaşdırır, ola bilsin ki, ticarət balansını yaxşılaşdırır. Bununla belə, kəskin dalğalanmalar iqtisadi qeyri-sabitliyə səbəb ola bilər.
Beynəlxalq ticarət sərhədləri aşaraq qəbul edilə bilən mübadilə sistemini tələb edir. Valyuta bu mübadiləni təmin etmək üçün həlledici rol oynayır. Ölkələr beynəlxalq ticarət dinamikasına təsir edərək xaricdən mal və xidmətlər almaq üçün valyutalarını konvertasiya etməlidirlər. Qlobal ehtiyat valyutası kimi ABŞ Dolları kimi geniş qəbul edilmiş valyutanın istifadəsi əməliyyatları asanlaşdırır və beynəlxalq ticarətin sabit vasitəsini təmin edir.
Texnologiyanın inkişafı ilə valyutadan istifadə üsulumuz kəskin şəkildə dəyişdi. Rəqəmsal ödənişlər, onlayn bankçılıq və kriptovalyutalar ənənəvi bank sistemlərinə meydan oxuyur və pulla münasibətimizi dəyişir. Bu dəyişikliklərə baxmayaraq, valyutanın əsas funksiyaları dəyişməz qalır: əməliyyatları asanlaşdırmaq, dəyəri ölçmək və sərvət saxlamaq.
Üç malın olduğu qapalı iqtisadiyyatı təsəvvür edin: alma, çörək və avtomobil. Əgər biz almadan pul vahidi kimi istifadə etsək, çörəyin və maşının qiymətini alma ilə ifadə edə bilərik. Valyuta məzənnələri elə ola bilər ki, 1 alma 2 çörəyə və ya 1 alma maşının \(\frac{1}{1000}\) dəyərinə bərabərdir. Bu, ticarəti asanlaşdırır, eyni zamanda, tez xarab olma və dəyər dəyişkənliyi kimi valyuta kimi ümumi maldan istifadənin məhdudiyyətlərini göstərir. Fiat və ya rəqəmsal sabit valyutaya keçid davamlı, bölünə bilən və hamı tərəfindən tanınan mübadilə vasitəsi ilə bu problemləri həll edir.
Qlobal maliyyə bazarında investorlar və korporasiyalar xarici bazarlara investisiya qoymaq və ya beynəlxalq biznes aparmaq üçün valyutaları çevirirlər. Proses valyutaların alındığı və satıldığı valyuta bazarında iştirak etməyi nəzərdə tutur. Valyuta konvertasiya məzənnələri beynəlxalq investisiyaların və əməliyyatların gəlirliliyinə təsir göstərərək məzənnə risklərinin başa düşülməsi və idarə olunmasının vacibliyini vurğulayır.
Valyuta əməliyyatları asanlaşdıran və dəyər ölçüsü kimi xidmət edən müasir iqtisadiyyatların mühüm tərkib hissəsidir. Onun fiziki mallardan rəqəmsal formalara təkamülü dəyişən iqtisadi və texnoloji mənzərələri əks etdirir. Bu dəyişikliklərə baxmayaraq, valyutanın əsas funksiyaları dəyişməz olaraq qalır. Valyuta tarixini, növlərini və iqtisadiyyatdakı rollarını başa düşmək həm milli, həm də qlobal maliyyə sistemləri haqqında dəyərli fikirlər verir.
