Banklar , fərdlərin və müəssisələrin pullarını depozit qoymaq üçün təhlükəsiz yer təmin etməklə iqtisadiyyatda mühüm rol oynayan maliyyə institutlarıdır. Onlar həmçinin yeni biznesləri maliyyələşdirməyə, evlər və avtomobillər kimi böyük alışları dəstəkləməyə və iqtisadi artımı dəstəkləməyə kömək edən kreditlər təklif edirlər. Bu dərsdə biz banklar anlayışını, onların necə fəaliyyət göstərdiyini və iqtisadiyyata təsirini araşdıracağıq.
Bank depozit qəbul etmək və kredit vermək üçün lisenziyası olan maliyyə qurumudur. Banklar həmçinin sərvətlərin idarə edilməsi, valyuta mübadiləsi və seyf qutuları kimi maliyyə xidmətləri göstərə bilər. Hər biri müəyyən bir məqsədə xidmət edən pərakəndə banklar, kommersiya bankları və investisiya bankları da daxil olmaqla bir neçə növ bank var.
Banklar əhalidən əmanət qəbul edərək, sonra isə həmin əmanətlərdən kreditləri maliyyələşdirmək üçün istifadə etməklə fəaliyyət göstərirlər. Əmanətlər üzrə ödənilən faiz dərəcəsi ilə kreditlər üzrə alınan faiz dərəcəsi arasındakı fərq banklar üçün əsas gəlir mənbəyi olan xalis faiz marjası kimi tanınır.
Banklardan əmanətlərin müəyyən faizini ehtiyat kimi saxlamaları tələb olunur. Bu tələb bankların müştərilərinin pul vəsaitlərini çıxarmaq tələblərini ödəmək üçün kifayət qədər likvidliyə malik olmasını təmin edir. Ehtiyatda saxlanılmalı olan depozitlərin nisbəti mərkəzi bank tərəfindən müəyyən edilir və məcburi ehtiyat kimi tanınır.
Banklar iqtisadiyyatın fəaliyyətində mühüm rol oynayır. Onlar iqtisadi artım üçün çox vacib olan qənaət və kreditləşmə mexanizmini təmin edirlər. Banklar həmçinin ödənişləri və əməliyyatları asanlaşdırır ki, bu da müəssisələrin rahat işləməsi üçün vacibdir.
Kredit verməklə banklar istehlakçılara ev və avtomobil almağa, müəssisələrə isə inventar, qurğular və genişlənməyə sərmayə qoymağa imkan verir. Bu kredit fəaliyyəti istehlak xərclərini və biznes investisiyalarını stimullaşdırmaqla iqtisadi artımı dəstəkləyir. Bundan əlavə, kredit yaratma prosesi vasitəsilə banklar ehtiyatda saxladıqlarından daha çox pul borc verə bilər və bununla da pul kütləsini artırır və gələcək iqtisadi fəaliyyətə dəstək olur.
Kredit yaradılması banklar öz ehtiyatlarına əsasən kreditlər verdikdə, lakin depozitə qoyulmuş vəsaitlərin bir hissəsini borc verməyə davam etdikdə baş verir. İlkin depozitdən yaradıla biləcək maksimum pul məbləğini hesablamaq üçün düstur ehtiyat nisbətinə (R) əsaslanır və belə ifadə edilir:
\( \textrm{Maksimum Pul Yaratma} = \frac{Initial Deposit}{Reserve Ratio} \)Faiz dərəcələri iqtisadiyyatın idarə edilməsində mühüm vasitədir. Onlar borclanmanın dəyərinə, əmanətlərin qaytarılmasına təsir edir və istehlak xərcləri və investisiya səviyyəsinə birbaşa təsir göstərir.
Mərkəzi bank əsas faiz dərəcəsini təyin edir ki, bu da bankların qısamüddətli kreditlər üçün bir-birindən tutduqları dərəcələrə təsir göstərir. Bu dərəcə bankların öz müştərilərinə depozit və kreditlər üçün təklif etdiyi faiz dərəcələrinə dolayı təsir göstərir. Aşağı faiz dərəcələri kreditləri ucuzlaşdırır və qənaəti daha az cəlbedici edir, bu da xərcləri və investisiyaları stimullaşdırır. Əksinə, daha yüksək faiz dərəcələri inflyasiyaya nəzarət etməyə kömək edə bilər, lakin iqtisadi artımı ləngidə bilər.
Banklar kredit riski, bazar riski və likvidlik riski daxil olmaqla müxtəlif risklərlə üzləşirlər. Kredit riski borcalanın öz öhdəliklərini yerinə yetirməməsi ehtimalına aiddir. Bazar riski bazar qiymətlərinin dəyişməsi nəticəsində mövqelərdə itki riskidir. Likvidlik riski bankın öz maliyyə öhdəliklərini yerinə yetirə bilməməsi riskini əhatə edir.
Bu riskləri idarə etmək üçün banklar borcalanların kredit qabiliyyətini hərtərəfli qiymətləndirir, onların kredit portfelini diversifikasiya edir və kifayət qədər likvidliyi saxlayır. Bundan əlavə, banklar ehtiyatlı risklərin idarə edilməsi təcrübələrinə riayət etmələrini təmin etmək üçün tənzimləyici nəzarətə məruz qalırlar.
Banklar qlobal maliyyə sisteminin ayrılmaz hissəsidir. Onlar valyuta xidmətləri təklif etməklə, ticarətin maliyyələşdirilməsini təmin etməklə və ölkələr arasında kapital axınını idarə etməklə beynəlxalq ticarət və iqtisadi qarşılıqlı əlaqələri asanlaşdırırlar.
Mərkəzi banklar tərəfindən həyata keçirilən pul siyasətinin həyata keçirilməsində banklar da mühüm rol oynayır. Pul kütləsinə və faiz dərəcələrinə təsir göstərməklə banklar valyutaların sabitləşməsinə və inflyasiyaya nəzarət etməyə kömək edir, qlobal iqtisadi sabitliyə töhfə verirlər.
Bank sektoru bu illər ərzində əhəmiyyətli texnoloji irəliləyişlər gördü. Onlayn bankçılıq, mobil ödəniş sistemləri və rəqəmsal valyutalar insanların və müəssisələrin maliyyələrini necə idarə etmələrini dəyişdirir.
Blokçeyn kimi texnologiyalar maliyyə əməliyyatlarını təmin etmək üçün yeni üsullar təqdim edir və bankçılığın gələcək mənzərəsini dəyişə bilər. Bu irəliləyişlərə baxmayaraq, bankların əsas funksiyaları - əmanətlərin qəbulu və kreditlərin verilməsi dəyişməz olaraq qalır. Banklar üçün problem təhlükəsizlik və müştəri etibarını qoruyarkən bu əsas funksiyaları müasir rəqəmsal iqtisadiyyata uyğunlaşdırmaqdır.
Banklar iqtisadiyyatımızın təməlini təşkil edir, pul axınını asanlaşdırır, biznesləri və istehlakçıların satınalmalarını maliyyələşdirir və iqtisadi dövrlərin sabitləşməsinə kömək edir. Banklar əmanətləri qəbul etməklə, kreditlər verməklə və müxtəlif maliyyə xidmətləri göstərməklə iqtisadi artımı və inkişafı dəstəkləyir. Bankların rolu yalnız maliyyə əməliyyatlarından kənara çıxır; onlar həmçinin pul siyasətinin həyata keçirilməsində və qlobal iqtisadi sistemə töhfə verməkdə mühüm rol oynayırlar.
Effektiv risklərin idarə edilməsi və texnoloji dəyişikliklərə uyğunlaşma sayəsində banklar təkamülə davam edir. Buna baxmayaraq, onların əsas məqsədi əmanətlər üçün təhlükəsiz yer təmin etmək və kapitalı investisiya üçün əlçatan etmək yolu ilə iqtisadi artımı dəstəkləmək həmişə olduğu kimi mühüm olaraq qalır. Bankların necə fəaliyyət göstərməsinin incəliklərini və onların iqtisadiyyata təsirini başa düşmək maliyyə dünyasında naviqasiya etmək istəyən hər kəs üçün vacibdir.
