Kosmik stansiya uzun müddət aşağı Yer orbitində qalan böyük kosmik gəmidir. Astronavtların Yer kürəsində həyata keçirilməsi mümkün olmayan tədqiqatlar apararkən yaşayıb işlədiyi bir evdir. Kosmosa gedən və geri qayıdan bir vasitədən fərqli olaraq, kosmik stansiyalar elmi, texnoloji və astronomik tədqiqatlar üçün unikal imkanlar təklif edən yarı daimi forpostlar kimi nəzərdə tutulub.
Kosmik stansiya konsepsiyası kosmos haqqında anlayışımızı və Yerdən kənarda insan həyatı potensialını inkişaf etdirməkdə mühüm rol oynamışdır. İlk kosmik stansiya olan Saluyt 1 Sovet İttifaqı tərəfindən 19 aprel 1971-ci ildə buraxılmışdır. Bu, insanların uzun müddət kosmosda yaşaya biləcəyi eranın başlanğıcı idi. Bu günə qədər ən məşhur kosmik stansiya NASA, Roskosmos, JAXA, ESA və CSA-nın iştirak etdiyi birgə layihə olan Beynəlxalq Kosmik Stansiyadır (BKS) . ISS astronomiya, biologiya, meteorologiya və fizika sahəsində tədqiqatlar üçün əvəzolunmaz olub və bir çox ölkədən astronavt və tədqiqatçıları qəbul edib.
Kosmik stansiyalar bir-biri ilə əlaqəli çoxlu modullardan ibarət mürəkkəb strukturlardır. Hər bir modul müəyyən bir funksiyaya xidmət edir - bəziləri yaşayış sahələrinə həsr olunub, digərləri isə ISS-dəki Kolumb Laboratoriyası kimi tədqiqat üçün istifadə olunur. Stansiyada həmçinin enerji üçün günəş massivləri, istiliyi dağıtmaq üçün radiatorlar və ekipaj və təchizatları çatdıran kosmik gəmiləri birləşdirmək üçün dok portları var.
Kosmik stansiyada həyat unikal və çətin olur. Astronavtlar fiziki və əqli sağlamlığı qorumaq üçün iş, məşq və asudə vaxtları əhatə edən ciddi bir cədvələ əməl edirlər. Yerləşdirmə baxımından astronavtlar mikroqravitasiya səbəbindən ətrafda üzməmək üçün bağlı olan kiçik fərdi otaqlarda yatırlar.
Mikroqravitasiya mühitinə görə bir çox ümumi vəzifələr mürəkkəbləşir. Məsələn, yemək yemək hissəciklərinin üzməsinin qarşısını almaq üçün xüsusi hazırlanmış yeməklər tələb edir. Su da fərqli davranır, kürələr əmələ gətirir və səthlərə yapışır ki, bu da astronavtların yuyulma və içmə tərzinə təsir göstərir.
Kosmik stansiyanın əsas məqsədlərindən biri Yerdə mümkün olmayan elmi tədqiqatlar aparmaqdır. Mikroqravitasiya tədqiqatçılara Yerin cazibə qüvvəsinin müdaxiləsi olmadan fiziki və bioloji hadisələri öyrənməyə imkan verir. Məsələn, mayelərin dinamikası, yanma və kristal böyüməsi ilə bağlı tədqiqatlar həm kosmik, həm də yerüstü texnologiyalardan faydalanan təkmilləşdirilmiş modellərə gətirib çıxardı. Bundan əlavə, uzunmüddətli kosmosa məruz qalmanın insanlara təsiri ilə bağlı bioloji tədqiqatlar Marsa olanlar kimi uzunmüddətli missiyaların planlaşdırılması üçün çox vacibdir.
Kosmosda aparılan eksperimentlər Yerdə əldə edilə bilməyən sıçrayışlara səbəb ola biləcək unikal şəraitə malikdir. Məsələn, mikroqravitasiyada zülalın kristallaşması təcrübələri daha müntəzəm və vahid böyümə ilə nəticələndi, dərmanların hazırlanmasına və xəstəliklərin araşdırılmasına kömək etdi.
Kosmosda yaşamaq və işləmək texnoloji yeniliklər tələb edir. Məsələn, kosmik stansiyalardakı suyun təkrar emalı sistemləri yüksək səmərəlidir, sidik, tər və nəfəsdən gələn tullantı suyu yenidən içməli suya çevirir. Bu texnologiya təkcə kosmosda həyatı dəstəkləmir, həm də Yerdəki quraq bölgələrdə potensial tətbiqlərə malikdir.
Kosmik stansiyaların gələcəyi daha inkişaf etmiş və dayanıqlı yaşayış yerləri üçün planlarla ümidvericidir. Ay ətrafında orbitdə planlaşdırılan bir kosmik stansiya olan Lunar Gateway kimi konsepsiyalar Ayda və ondan kənarda insan və robot kəşfiyyatını dəstəkləmək məqsədi daşıyır. Bu cür irəliləyişlər kosmosun daha dərin tədqiqi və potensial olaraq digər planetlərin məskunlaşması üçün pillə daşları rolunu oynayacaq.
Kosmik stansiyalar kosmosu anlamaq və tədqiq etmək üçün çox vacibdir. Onlar elmi tədqiqatlar üçün laboratoriyalar, texnologiyalar üçün sınaq meydançaları və insanların kosmosda ilk evləri kimi xidmət edir. Kosmosu tədqiq etməyə davam etdikcə, kosmik stansiyaların rolu daha da ayrılmaz şəkildə artacaq və Marsa və günəş sistemimizdəki digər istiqamətlərə gələcək səyahətlər üçün yol açacaq.
