Уургууд нь чухал үүрэг гүйцэтгэдэг тул хоол тэжээл, анагаах ухаан, үйлдвэрлэлийн хэрэглээнд өргөн хэрэглэгддэг. Энэ хичээлээр бид тодорхой уураг хэрхэн их хэмжээгээр үүсдэг талаар суралцах болно.
Энэ хичээлийн төгсгөлд та энэ талаар мэдэх болно
Рекомбинант ДНХ технологи нь тодорхой уураг их хэмжээгээр үүсгэх чухал арга юм. Энэ нь олон эх сурвалжаас авсан генетикийн материалыг нэгтгэх, геномд байгалиасаа байдаггүй ДНХ-ийн дарааллыг бий болгохын тулд генетикийн рекомбинацийг ашиглах явдал юм. Рекомбинант ДНХ технологиор үйлдвэрлэсэн уураг нь R e нийлмэл уураг юм.
Рекомбинант ДНХ (rDNA) нь хоёр ба түүнээс дээш ДНХ-ийн дарааллаар үүссэн ДНХ-ийн хэлхээ юм. Генетикийн рекомбинац нь байгалиасаа явагддаг үйл явц боловч зохиомлоор өөрчилсөн тохиолдолд үүнийг рекомбинант ДНХ технологи гэж нэрлэдэг. Эрдэмтэд rDNA технологийг ашиглан ердийн нөхцөл байдал, хүрээлэн буй орчны нөхцөлд байгалиас заяасан ДНХ-ийн шинэ дарааллыг бий болгож чаддаг.
Үүссэн рекомбинант ДНХ нь зорилтот уургийн генийг хувилдаг плазмидаас бүрддэг. Плазмидыг эзэн экспрессиональ системд нэвтрүүлэх үед өөрийн уургийн нийлэгжилтийн зам нь сонгогдсон уураг буюу рекомбинант уураг гэж нэрлэгддэг уургийн илэрхийлэлд хүргэдэг. Энэ нь судалгаа, оношлогоо, тэр байтугай эмчилгээний зориулалтаар их хэмжээний уураг өгдөг.
Уургийг байгалийн эх үүсвэрээс нь тусгаарлах нь уургийн өсөн нэмэгдэж буй хэрэгцээг хангаж чадахгүй. ДНХ-ийн рекомбинант технологи нь их хэмжээний уураг авах илүү үр дүнтэй аргыг өгдөг.
Мансууруулах бодис боловсруулах эсвэл судалгаанд ашиглаж болох олон төрлийн рекомбинант уургийн төрлүүд байдаг. Эдгээрийн зарим нь химокин, интерферон, колони өдөөгч хүчин зүйл, өсөлтийн хүчин зүйлүүд юм.
Рекомбинант уураг нь хүний инсулин гэх мэт одоогийн эмчилгээний зарим эмийг боловсруулахад ашиглагддаг. Саяхан батлагдсан рекомбинант уургийн эмийг хорт хавдар, аутоиммун өвчин, генетикийн эмгэг зэрэг олон төрлийн өвчнийг эмчлэхэд ашигладаг.
Технологийн мэдэгдэхүйц дэвшил нь рекомбинант уургийг их хэмжээгээр илэрхийлэх, тусгаарлах боломжийг олгосон. Фермент, эсрэгбие эсвэл вакцин үйлдвэрлэх зэрэг өргөн цар хүрээтэй хэрэглээнд шаардагдах уургийн хэмжээ нэлээд өндөр байдаг. Энэ нь уураг илэрхийлэх систем нь өсгөвөрлөх, арчлахад хялбар, хурдацтай хөгжиж, их хэмжээний уураг үүсгэдэг байхыг шаарддаг. Эдгээр шаардлагууд нь уураг илэрхийлэх системийг нээхэд хүргэсэн.
Төрөл бүрийн уураг илэрхийлэх систем нь бактери, мөөгөнцөр, шавьж эсвэл хөхтөн амьтдын систем юм.
Рекомбинант ДНХ-ийн технологи нь гадны ДНХ-ийг организмын өөрөө хуулбарлах генетикийн элемент болгон шилжүүлэхийг хамардаг бөгөөд энэ нь эцэстээ гадаад ДНХ-ийг олшруулахад хүргэдэг.
Одоогийн байдлаар рекомбинант ДНХ хийх гурван үндсэн арга байдаг.
1. Өөрчлөлт – Гадаад ДНХ-ийн хэлтэрхийг зүсэж, вектор, ихэвчлэн плазмид руу оруулна. Дараа нь үүссэн векторыг E.coli нян гэх мэт эзэн эсэд хийж, тэнд гадны ДНХ-ийн хэлтэрхий илэрдэг. Бактерийн эсүүд гадны ДНХ-г авах үйл явцыг хувиргах гэж нэрлэдэг.
2. Бактерийн бус хувирал – Бактерийг эзэн эс болгон ашигладаггүй. Үүний нэг жишээ бол ДНХ-ийн бичил тарилга бөгөөд гадаад ДНХ-ийг хүлээн авагч эсийн цөмд шууд шахдаг. Биолистик гэдэг нь өндөр хурдтай бичил биетүүдийг гадны ДНХ-г хүлээн авагч эс рүү бөмбөгдөхөд тусалдаг арга юм.
3. Фагийн танилцуулга – Фаг нэвтрүүлэхэд гадны ДНХ-г эзэн эс рүү шилжүүлэхэд фаг ашигладаг ба эцэст нь гадны ДНХ агуулсан фагийн ДНХ-ийг эзэн эсийн геномд оруулна.
Рекомбинант ДНХ технологи нь сонирхсон уургийн шинж чанарыг өөрчлөх боломжийг олгодог. Эдгээр тал дээр рекомбинант ДНХ технологи болон рекомбинант уураг нь ашигтай байдаг. Гэсэн хэдий ч ДНХ-ийн рекомбинант технологийг ашиглах аюулгүй байдал, ёс зүйн талаар зарим нэг санаа зовниж байна.
