Back to the topics list

atom

Bütün material maddədən ibarətdir və maddənin əsas vahidi atomdur .

Atom :

• Maddənin əsas vahidi.
• Elementin öz-özünə mövcud ola bilən və ya olmayan ən kiçik hissəciyi.
• Atom daha sonra protonlara, elektronlara və neytronlara bölünür.

Atomun əsas quruluşu:

• Atomlar atomaltı hissəciklərdən - protonlardan, elektronlardan və neytronlardan ibarətdir.
• Nüvədə protonlar və neytronlar var. Nüvə atomun mərkəzində yerləşir.
• Elektronlar orbitlərdə nüvənin ətrafında fırlanır.

P : protonlar, N : neytronlar, E : elektronlar

Proton: Müsbət yüklü (+1) və vahid kütləsi (1) olan atomaltı hissəcik. Proton atomun nüvəsindəki atomun mərkəzində yerləşən müsbət yüklü hissəcikdir. Hidrogen atomunun unikallığı ondan ibarətdir ki, onun yalnız bir protonu var və nüvəsində neytron yoxdur. Kimyəvi element üçün xarakterik olan atomun nüvəsindəki protonların sayı onun dövri sistemdəki yerini müəyyənləşdirir.

Neytron: yükü olmayan (0) və vahid kütləsi (1) olan atomaltı hissəcik. Neytronun heç bir yükü yoxdur. Neytronların sayı atomun kütləsinə və radioaktivliyinə təsir göstərir.

Elektron: Mənfi yüklü (-1) və cüzi kütləsi olan atomaltı hissəcik. Elektronlar atomdakı ən kiçik hissəciklərdir. Onlar protonların müsbət yükünə cəlb olunurlar, buna görə də nüvə ətrafında dövr edirlər. Elektronlar neytron və protonlardan çox kiçikdir.

Atomdakı qüvvələr

Atomun komponentləri üç qüvvə tərəfindən bir yerdə tutulur. Protonlar və neytronlar güclü və zəif nüvə qüvvələri tərəfindən bir yerdə tutulur.

Elektrik cazibəsi elektronları və protonları saxlayır. Elektrik itələmə protonları bir-birindən uzaqlaşdırsa da, cəlbedici nüvə qüvvəsi elektrik itələməsindən qat-qat güclüdür. Proton və neytronları birləşdirən güclü qüvvə cazibə qüvvəsindən 1038 dəfə güclüdür, lakin çox qısa diapazonda hərəkət edir, ona görə də onun təsirini hiss etmək üçün hissəciklər bir-birinə çox yaxın olmalıdır.

Bir atomun atom nömrəsi

Bir elementin atom nömrəsi bir elementin atomundakı protonların sayına və ya elementin atomundakı elektronların sayına bərabərdir.

Buna görə protonların sayı elektronların sayına bərabər olduğundan atomlar elektrik cəhətdən neytraldır.

Bir atomun kütlə sayı

Elektronun kütləsi əhəmiyyətsiz olduğundan, atomun kütləsi nüvədə mövcud olan proton və neytronların kütləsinin cəmidir.

Bunu bir neçə nümunədən istifadə edərək anlayaq.

Hidrogen Atomu: \(\large_1^1 H\) kimi yazılır. Hidrogen atomunda 1 proton, 1 elektron və 0 neytron var.

Hidrogen atomunun atom nömrəsi = p = e = 1-dir

Hidrogen atomunun kütlə sayı = p + n = 1-dir

Oksigen Atomu: \(\large_{8}^{16} O\) kimi yazılır. Onun 8 protonu, 8 elektronu və 8 neytronu var.

Oksigen atomunun atom nömrəsi = p = e = 8-dir

Hidrogen atomunun kütlə sayı = p + n = 8 + 8 = 16-dır

Bu orbitlərdə elektronlar necə paylanır?
Elektronlar nüvənin ətrafında orbitlər və ya qabıqlar adlanan xəyali bir yolda fırlanır. Birinci qabıq K (enerji səviyyəsi 1, n = 1), ikinci qabıq L (enerji səviyyəsi 2, n = 2) və sonra M qabıqdır (n = 3) və s. Hər bir təbəqədəki elektronların sayı aşağıdakı qayda ilə müəyyən edilir:

Hər bir qabıqdakı elektronların maksimum sayı = 2 × n ²

• K qabığı = 2n ² = 2×1 = 2 elektron
• L qabığı = 2n ² = 2×2 ² = 2×4 = 8 elektron
• M qabığı = 2n ² = 2×3 ² = 2×9 = 18 elektron
• Xarici qabıqların əksəriyyətində 8 elektrondan çox ola bilməz .

Misal:

1) Natrium Atomu : Proton və elektronların sayı 11, neytronların sayı isə 12. p = 11, e = 11, n = 12
Na atomu üçün elektron konfiqurasiya:

2) Azot Atomu: p = 7, e = 7, n = 7

Azot atomunun elektron konfiqurasiyası:

Atom Çəkisi [Nisbi Atom Kütləsi]

Nisbi Atom kütləsi və ya atomun atom çəkisi bir elementin bir atomunun karbon atomunun \(^1/_{12}\) ağırlığından neçə dəfə ağır olması kimi müəyyən edilir.

İzotoplar

İzotoplar eyni elementin eyni atom nömrəli, lakin fərqli kütlə sayına malik atomlarıdır. Nümunə: Hidrogenin təbii olaraq mövcud üç izotopu Tritium \(\large_1^3 H\) : p = e = 1, n = 2
Deyterium \(\large_1^2 H\) : p = e= 1, n = 1
Protium \(\large_1^1 H\) : p = e = 1, n = 0

Stabil elektron konfiqurasiya və qeyri-sabit elektron konfiqurasiya

Bir atomun qeyri-sabit elektron konfiqurasiyaya sahib olduğu deyilir

• Onların valentliyi/ən xarici qabığı natamamdır.
• Onlar elektronları paylaşaraq və ya qazanaraq/itirərək sabit elektron konfiqurasiyaya nail olmağa meyllidirlər.
  Beləliklə, yuxarıda göstərilən bütün nümunələr Natrium ( \(Na\) ), Azot ( N ), Oksigen ( O ), Hidrogen ( H ) qeyri-sabit elektron konfiqurasiyaya malikdir.

Nəcib qazlar xarici qabığı tamamlandığından sabit elektron konfiqurasiyaya malikdir. Misal:
Helium( He )- Elektron konfiqurasiya: 2
Neon( Ne ) - Elektron konfiqurasiya 2, 8

Qeyri-sabit elektron konfiqurasiya atomu sabitliyə necə nail olur?
Onlar digər element atomları ilə birləşirlər. Birləşən atomlar elektronlarını yenidən paylayırlar ki, hər bir birləşdirən atom ən yaxın inert qazın sabit konfiqurasiyasına nail olsun ( Na və Cl üçün ən yaxın inert qazı yoxlayın). Bunu bir nümunə ilə başa düşək:

Na atomu : Elektron Konfiqurasiya: 2,8,1
(ən yaxın inert qaz Ne , atom nömrəsi 10)
Cl atomu : Elektron konfiqurasiya: 2, 8, 7
(ən yaxın inert qaz Ar, atom nömrəsi 18)

Natrium ( Na ) və Xlor ( Cl ) atomu birləşərək natrium xlorid ( NaCl ) birləşməsini əmələ gətirir:
Na atomu sabitliyə nail olmaq üçün xarici təbəqədən bir elektron itirir [2, 8] və Cl atomu sabitlik əldə etmək üçün xarici qabığını tamamlamaq üçün bu elektronu alır [2,8,8]

Nəzərə alın ki, elektronun demək olar ki, heç bir kütləsi olmadığı və onun ətrafında inanılmaz sürətlə fırlandığı üçün elektronun dəqiq yerini göstərmək çox çətindir. Bu səbəbdən elektronlar çox vaxt nüvənin ətrafında mənfi yüklü buludlar kimi göstərilir. Orbitallar nüvəni əhatə edən müxtəlif enerji vəziyyətlərində elektronları göstərir. Nüvədən uzaqlaşdıqca enerji səviyyəsi artır. Kimyəvi reaksiyada ən yüksək enerji vəziyyətində olan yeganə elektron və ya ən kənar orbitallar iştirak edir, onlara valent elektronlar deyilir və atomlar arasında kimyəvi əlaqədə iştirak edirlər.

Atomun təbiətini izah etmək üçün müxtəlif nəzəriyyələr mövcuddur.