Аж үйлдвэрийн хувьсгал нь хөдөө аж ахуй, гар урлалын эдийн засгаас аж үйлдвэр, машин үйлдвэрлэл давамгайлсан эдийн засагт шилжсэн үе юм. Энэ бол 18-р зуунд Британид эхэлсэн томоохон үйлдвэржилтийн үе бөгөөд дараа нь дэлхийн бусад хэсэгт тархсан. Аж үйлдвэрийн хувьсгал гэдэг нэр томьёог анх Английн эдийн засгийн түүхч Арнольд Тойнби 1760-1840 он хүртэлх Британийн эдийн засгийн хөгжлийг тодорхойлох зорилгоор дэлгэрүүлсэн.
Аж үйлдвэрийн хувьсгалыг хоёр үе шатанд хуваадаг.
Аж үйлдвэрийн анхны хувьсгал гэдэг нь 1760-1840 он хүртэл машин механизмын хурдацтай өсөлт, аж үйлдвэржилтийн үеийг хэлнэ. Энэ нь үндсэндээ нэхмэлийн үйлдвэрлэл, уурын эрчим хүч үйлдвэрлэхэд чиглэгддэг. Энэ нь ихэвчлэн Их Британи болон АНУ-ын зүүн хойд хэсэгт хязгаарлагдаж байв. Энэ хугацаанд зохион бүтээгчид үйлдвэрлэлийг механикжуулсан төхөөрөмж, машинуудыг бүтээжээ.
Аж үйлдвэрийн 2-р хувьсгал 1870-1914 онд болсон. Үүнийг мөн "Технологийн хувьсгал" гэж нэрлэдэг. Аж үйлдвэрийн анхны хувьсгал нь уураар ажилладаг машинууд үйлдвэрлэлийн гар хөдөлмөрийг орлож байхад; Аж үйлдвэрийн хоёрдугаар хувьсгал нь цахилгаан эрчим хүчийг уурыг орлож, үйлдвэрлэлийн гол эрчим хүчний эх үүсвэр болсон. Аж үйлдвэрийн хоёрдугаар хувьсгалыг цахилгаан хувьсгал гэж үздэг.
Аж үйлдвэрийн анхны хувьсгалыг Их Британи удирдаж байсан бол хоёр дахь аж үйлдвэрийн хувьсгалыг АНУ тэргүүлж, дэлхийн эдийн засгийн тэргүүлэгч болж эхэлсэн.
Тариалангийн эргэлт, сонгомол үржил, хүнд бордоо, хятад анжисны сайжруулсан хувилбарыг ашиглах зэрэг эрчимжсэн тариалангийн аргуудыг нэвтрүүлснээр хүнсний үйлдвэрлэл үр ашигтай, хөдөлмөр бага зарцуулдаг болсон. Хөдөө аж ахуйн салбар дахь ажлын байр цөөрсөн нь тариаланчдыг зуслангийн аж ахуй, томоохон хотуудад шинээр баригдсан үйлдвэр рүү нүүхэд хүргэв.
Хүнсний үнэ буурч, хүмүүс өөрсдийн мөнгөөр үйлдвэрийн бараа худалдаж авах боломжтой болсон тул үйлдвэрлэлийн бүтээгдэхүүний эрэлт нэмэгдсэн. Британийн барааны эрэлт хэрэгцээ өсөхийн хэрээр худалдаачдад илүү хэмнэлттэй үйлдвэрлэлийн аргууд хэрэгтэй болсон нь механикжуулалт, үйлдвэрийн системийг бий болгоход хүргэсэн.
Уурын хөдөлгүүр нь аж үйлдвэрийн хувьсгалын салшгүй хэсэг байв. 1712 онд Томас Ньюкомен уурхайгаас ус шахахад ашигладаг анхны уурын хөдөлгүүрийг бүтээжээ. 1770-аад он гэхэд Жеймс Ватт Ньюкомены ажлыг сайжруулж, аж үйлдвэрийн хувьсгалын үеэр машин механизм, зүтгүүр, хөлөг онгоцыг ажиллуулах уурын хөдөлгүүрийг сайжруулсан.
Ялангуяа нэхмэлийн үйлдвэрлэл үйлдвэржилтээр өөрчлөгдсөн.
1764 - Жеймс Харгривс ээрмэлийн Женни зохион бүтээснээр утсыг их хэмжээгээр үйлдвэрлэх боломжтой болсон.
1776 - Орчин үеийн эдийн засгийг үндэслэгч гэж тооцогддог Адам Смит "Үндэстнүүдийн баялаг" номоо хэвлүүлсэн. Үүнд Смит чөлөөт аж ахуй, үйлдвэрлэлийн хэрэгслийн хувийн эзэмшил, засгийн газрын хөндлөнгийн оролцоогүй байдалд суурилсан эдийн засгийн тогтолцоог сурталчилсан.
1770-аад онд Лондонд хөрөнгийн бирж байгуулагдав.
1780 - Эдмунд Картрайт даавуу нэхэх үйл явцыг механикжуулсан цахилгаан нэхмэлийн машин бүтээжээ.
1793 он - Эли Уитни хөвөн болон механикжсан хөдөө аж ахуйг олноор үйлдвэрлэхэд хүргэсэн Эли Уитни хөвөнгийн Gin-ийг зохион бүтээжээ.
1790-ээд онд Нью-Йоркийн хөрөнгийн бирж байгуулагдсан
18-р зууны эхээр Абрахам Дарбигийн хайлуулах төмөр хэмээх төмөр үйлдвэрлэх шинэ аргыг нээсэн. Энэ арга нь нүүрс биш кокс ашигласан бөгөөд илүү өндөр үйлдвэрлэлийг бий болгосон. Төмрийг барилга, төмөр замд ашигладаг байсан.
1837 - Уильям Күүк, Чарльз Уитстоун (1802-1875) нар анхны арилжааны цахилгаан телеграфыг патентжуулжээ.
Аж үйлдвэрийн хувьсгал нь үйлдвэрт үйлдвэрлэсэн илүү их хэмжээ, төрөл бүрийн бараа бүтээгдэхүүнийг бий болгож, олон хүмүүсийн, ялангуяа дунд болон дээд давхаргын амьжиргааны түвшинг дээшлүүлсэн. Гэсэн хэдий ч ядуу, ажилчин ангийн амьдрал бэрхшээлүүдээр дүүрэн хэвээр байв. Үйлдвэрт ажиллаж байсан хүмүүсийн цалин бага, хөдөлмөрийн нөхцөл нь аюултай, нэг хэвийн байсан. Мэргэжилгүй ажилчид ажлын аюулгүй байдал багатай байсан тул амархан сольж болдог байв. Хүүхдүүд ажиллах хүчний нэг хэсэг байсан бөгөөд ихэвчлэн олон цагаар ажилладаг бөгөөд машин техник цэвэрлэх зэрэг маш аюултай ажилд ашигладаг байв.
1860-аад оны эхээр Британийн нэхмэлийн үйлдвэрийн ажилчдын тавны нэг нь 15-аас доош насныхан байжээ. Аж үйлдвэржилт нь мөн зарим гар урчдыг машин техникээр сольсон гэсэн үг юм. Нэмж дурдахад хот, үйлдвэржсэн бүсүүд хөдөө орон нутгаас ирж буй ажилчдын урсгалыг гүйцэж чадахгүй байсан тул орон сууц хүрэлцээгүй, хэт ачаалалтай, бохирдсон, эрүүл ахуйн шаардлага хангаагүй амьдралын нөхцөл байдал өвчин газар авчээ.
Аж үйлдвэрийн хоёрдугаар хувьсгалын үеийн шинэ бүтээл, инноваци
Шинжлэх ухааны гол хөгжил нь шинэ түлшний эх үүсвэр болох "нүүрсний хий" үйлдвэрлэх явдал байв. Энэ нь үйлдвэрүүдэд илүү олон цагаар ажиллах боломжийг олгодог тод гэрлийг үйлдвэрлэхэд ашигласан.
1831 - Майкл Фарадей цахилгаан соронзон индукцийг нээсэн. Энэхүү нээлтийн дараа цахилгаан эрчим хүчний хүч нэмэгдэж эхлэв.
1844 он - Чарльз Гүүдир вулканжуулсан резинийг зохион бүтээснээр резинийг ашиглах, ашиглахад хувьсгал хийсэн.
1846 - Элиас Хоу дэлхийн анхны цоожтой оёдлын машин зохион бүтээж, патентжуулжээ. Элиас Хоугийн оёдлын машиныг бүтээсэн нь хувцас, гутлын үйлдвэрлэлд хувьсгал хийсэн.
1850-аад он - Генри Бессемер гангийн масс үйлдвэрлэх зорилгоор "Бессемерийн процесс" гэж нэрлэсэн процессыг боловсруулсан. Энэ процессын гол зарчим бол зууханд исэлдэх замаар төмрөөс хольцыг зайлуулах явдал юм. Барилга, усан онгоц, гүүр барихад ихэвчлэн төмрийг ашигласан. Гэвч хувьсгалын дараа үйлдвэрлэгчид, барилгачид ган руу шилжсэн.
1855 - Зохион бүтээгч Исаак Сингер оёдлын машины моторыг патентжуулсан бөгөөд түүний практик загварыг гэрийн хэрэглээнд ашиглах боломжтой болсон.
1853 - Элиша Отис лифт үйлдвэрлэх компани байгуулж, 1861 онд уурын цахилгаан шатыг патентжуулжээ. Энэхүү шинэ бүтээл нь тэнгэр баганадсан барилгуудыг бодитой болгожээ.
1860 - Анхны дотоод шаталтат хөдөлгүүрийг Ж.Леной бүтээжээ. Шатахуун болгон хий ашигласан.
1862 - Дотоод шаталтат хөдөлгүүрийг тээврийн хэрэгсэлд суурилуулсан.
1862 - Ричард Гатлинг анхны автомат буу болох Gatling Gun-ыг зохион бүтээжээ.
1866 - Роберт Уайтхед торпедо гэгддэг усан доорх анхны өөрөө явагч пуужинг бүтээжээ.
1867 - Кристофер Скоулз анхны практик, орчин үеийн бичгийн машин зохион бүтээжээ.
1870 - Нүүрстөрөгчийн судалтай чийдэнг сэр Жозеф Свон, Томас Эдисон нар бүтээжээ. Энэ хоёр эрдэмтэн Хун ба Эдисон хэмээх хамтарсан компани байгуулж анхны цахилгаан чийдэнг үйлдвэрлэжээ.
1870 он - Фарадейгийн зарчим дээр үндэслэн анхны цахилгаан мотор бүтээгдсэн.
1876 - Александр Грэхэм Белл Телефон хэмээх төхөөрөмжийг зохион бүтээжээ.
1885 - Карл Бенз анхны бензин хөдөлгүүртэй автомашин бүтээжээ. Энэ нь дотоод шаталтат хөдөлгүүрээр ажилладаг бөгөөд гурван дугуйтай байв.
1886 - Даймлер анхны дөрвөн дугуйт машиныг бүтээжээ. Анхны "машин"-ыг морьгүй тэрэг гэж нэрлэдэг байв. Цаг хугацаа өнгөрөхөд анхны машины загвар сайжирсан.
1887 - Генрих Герц радио долгион гэгддэг цахилгаан соронзон долгионыг нээсэн.
1888 - Никола Тесла индукцийн цахилгаан моторыг зохион бүтээжээ.
1908 он гэхэд Хенри Форд уг машиныг үйлдвэрлэлийн шугам дээр бөөнөөр үйлдвэрлэхээр төлөвлөж байжээ. Орчин үеийн үйлдвэрлэл, автомашины үйлдвэрүүд бий болсон. Форд мотор компани Model T нэртэй автомашин бүтээжээ.
1901 - Гуглиелмо Маркони анх удаа Атлантын далай дээгүүр радио долгион илгээв.
1903 - Америкийн ах дүү Вилбур, Орвилл Райт нар "Airplane" нэртэй нисдэг төхөөрөмжийг зохион бүтээжээ.
Марксизм - Аж үйлдвэрийн хувьсгалын оргил үед Карл Маркс "Капитал", "Коммунист тунхаг" номыг бичсэн. Маркс капитализм угаасаа шударга бус байсан тул ажилчид капитализмыг түлхэн унагана гэж найдаж байсан.
Чартизм - Ажилчин ангийн эрчүүдийн улс төрийн болон сонгуулийн эрхийг олж авах зорилготой ажилчин ангийн хөдөлгөөн.
Үйлдвэрчний эвлэлүүд - Олон тооны ажиллах хүч, тэгш бус орлого нь бүх аж үйлдвэрийн орнуудад үйлдвэрчний эвлэлийн хөдөлгөөнийг бий болгоход тусалсан. Үйлдвэрчний эвлэлүүд цалингаа нэмэгдүүлэх, ажиллах нөхцөлийг сайжруулахын төлөө тэмцэж байв.
Суффрагетын хөдөлгөөн – Аж үйлдвэрийн хувьсгалтай шууд холбоогүй ч 19-р зууны сүүлчээр эмэгтэйчүүдийн улс төрийн эрхийг авахыг эрмэлздэг эмэгтэйчүүдийн бүлгүүд бий болсон.
Luddite хөдөлгөөн - Улс төрийн хөдөлгөөн биш, харин шууд үйл ажиллагааны хөдөлгөөн. Үүнд хувиараа хөдөлмөр эрхэлдэг гар урлалын ажилчид нэхэх машин, ээрэх хүрээ зэрэг машинуудыг эвдэж, өөрсдийнхөө ажилд заналхийлсэн гэж үзсэн.
Хэдийгээр үйлдвэржилтийн ерөнхий үр нөлөө эерэг байсан ч машинуудын сөрөг нөлөөгөөр бий болсон бүх бохирдол, хог хаягдал зэрэг олон муу талууд байсан. Ажлын дадал хэвшмэл болж, олон хүмүүс үйлдвэрүүдэд олон цагаар ажиллаж, давтагддаг, заримдаа аюултай эсвэл эрүүл бус ажил хийдэг байв. Хүүхдийн хөдөлмөр зонхилох болсон. Олон хүүхэд маш бага цалин авч олон цагаар ажилласан. Тэд мөн гар хөл, эрүүл мэнд муудаж, эрт нас барах эрсдэлтэй байв. Шинэ тээрмийн хотуудад ажилчдын төвлөрөл ихэссэн нь ариун цэврийн шаардлага хангаагүй, холер зэрэг халдварт өвчин дэгдэхэд хүргэсэн. Боолын худалдаа үүссэн. Аж үйлдвэрийн хувьсгалын эхэн үед хөвөн зэрэг зарим үйлдвэрүүд боолын худалдаанаас хамааралтай хэвээр байв.
