Kimya həyatımızın hər sahəsinə təsir edir. Heç düşünmüsünüz ki, niyə soğan sizi ağladır və ya buz suda üzür? Soğan sizi ağladır, çünki soğan gözlərdəki gözyaşardıcı vəziləri stimullaşdıran kimyəvi qıcıqlandırıcı istehsal edir və beləliklə onlar göz yaşı buraxır. Buz sudan daha az sıx olduğu üçün suyun üzərində üzür. Bu kimi sualların çoxuna kimya elmi cavab verir.
Bu dərsdə biz danışacağıq
Kimya hər şeyin nədən əmələ gəldiyini və necə işlədiyini öyrənən bir elm sahəsidir. Bu, bədənimizi və ətrafımızdakı dünyadakı hər şeyi təşkil edən materialların öyrənilməsidir. Kimya sahəsində ixtisaslaşan alimlərə kimyaçılar deyilir.
Kimya gördüyümüz demək olar ki, hər şeyə və etdiyimiz hər hərəkətə təsir edir. Kimya sobada tortun niyə qalxdığını, yeməyi necə həzm edib enerjiyə çevirdiyimizi, benzinin avtomobilin mühərrikini necə işlətdiyini, atəşfəşanlıqların rəngini necə aldığını və s. izah edir. Kimya həyatımızın hər sahəsinə toxunur. Geyindiyimiz paltardan, yediyimiz yeməkdən, qəbul etdiyimiz dərmanlardan, evdə istifadə etdiyimiz məhsullardan tutmuş hər şey kimyanın məhsuludur.
Kimya dünyaya iki səviyyədə baxır - makroskopik və mikroskopik.
Yuxarıdakı təsvirdə makroskopik səviyyədə okeanda suyu, aysberqləri və havanı görürük. O, bərk, maye və qaz olmaqla üç müxtəlif formada mövcuddur. Mikroskopik səviyyədə kimyaçılar suyun niyə bu üç fərqli formada mövcud olduğunu, hər formanın xüsusiyyətlərinin nə olduğunu və bir formanın digər formalardan nə ilə fərqləndiyini öyrənəcəklər. Kimyaçılar, əvvəlcə makroskopik səviyyədə müşahidə edib təcrübələr aparın, sonra isə mikroskopik xarakter daşıyan izahatlar verin.
Məsələn, velosipedin və ya dəmir dirəyin paslanmış hissələrini gördükdə fiziki görünüşün dəyişdiyini görürük. Bu makroskopik səviyyədir. Havadakı oksigen və suya məruz qaldıqda dəmiri pasa çevirən içəridə nə baş verdiyini öyrənməyə meylli olduğumuz zaman paslanma ilə bağlı mikroskopik məlumatları öyrənirik.
Müasir kimyanın öyrənilməsi çoxlu sahələrə malikdir, lakin onu geniş şəkildə beş əsas tədqiqat sahəsinə bölmək olar. Bunlar aşağıda müzakirə olunur.
Kimyanın bölməsi maddələrin fiziki xassələri ilə onların kimyəvi tərkibi və çevrilmələri arasındakı əlaqələrlə məşğul olur. O, materialların təhlilinə, materialların xassələrini sınamaq və xarakterizə etmək üçün metodların işlənib hazırlanmasına, bu xüsusiyyətlər haqqında nəzəriyyələrin işlənib hazırlanmasına və materialların potensial istifadə imkanlarının aşkar edilməsinə yönəlib. Kimyəvi reaksiyaların sürətləri, reaksiyalarda baş verən enerji köçürmələri və ya molekulyar səviyyədə materialların fiziki quruluşu kimi şeyləri öyrənir.
Tərkibində karbon və hidrogen olan maddələrin xassələrini, quruluşunu, reaksiyalarını və tərkibini, həmçinin üzvi birləşmələr də adlandıran kimyanın bir sahəsidir. Karbon yer üzündə ən çox yayılmış elementlərdən biridir və çoxlu sayda kimyəvi maddə əmələ gətirməyə qadirdir. Üzvi birləşmələr Yerdəki bütün həyatın əsasını təşkil edir. Hər gün plastik, neft, lif, geyim, qida və dərman şəklində görünə bilən milyonlarla üzvi birləşmələr var.
Bu, üzvi kimyanın əksidir. Tərkibində karbon olmayan kimyəvi maddələrin əmələ gəlməsi, sintezi və xassələrinin öyrənilməsidir. Qeyri-üzvi kimyəvi maddələr ümumiyyətlə qayalarda və minerallarda olur. Qeyri-üzvi birləşmələrə misal olaraq natrium xlorid, sulfat turşusu və silikon dioksid daxildir.
Bu, materialın tərkibinin öyrənilməsidir. O, kimyəvi maddənin naməlum komponentlərini ayırmaq, müəyyən etmək və kəmiyyətini müəyyən etmək üçün mürəkkəb alətlərdən istifadə edir. Məsələn, qanda xolesterin və ya hemoglobinin təyini.
Canlılarda baş verən kimyəvi maddələrin və proseslərin öyrənilməsidir. Biologiya və kimyanı birləşdirir. Həyatın kimyası ilə məşğul olur. Karbohidratlar, lipidlər, zülallar və nuklein turşuları biokimyada öyrənilən bioloji maddələrin əsas növləridir. Məsələn, xəstəliyin vəziyyətini başa düşmək üçün hüceyrə proseslərini öyrənmək daha yaxşı müalicəni inkişaf etdirmək üçün.
Müasir kimyanın tədqiqi iki növ tədqiqata bölünə bilər - təmiz və tətbiqi.
Saf kimya sırf bilik əldə etmək üçün bir şey öyrənməyə yönəlmişdir. O, "qazlar necə davranır?" kimi əsas suallara cavab verir. Bu, ilk növbədə bəşəriyyətin kimya anlayışını inkişaf etdirmək üçün edilir. Məsələn, oksigenin xassələrinin, pambıq və ya ipək liflərinin molekulyar quruluşunun öyrənilməsi və s.
Tətbiqi kimya müəyyən bir suala cavab vermək və ya real dünya problemini həll etmək üçün kimyanın prinsipləri və nəzəriyyələri haqqında mövcud biliklərdən istifadə etməyə yönəlmişdir. Məsələn, daha yaxşı yanacaq səmərəliliyi, daha az aşınma və daha az emissiya yollarını tapmaq üçün təbii neft və qaz biliklərinə əsaslanaraq.
Şeylərin 'necə', 'nə' və 'niyə'lərinə baxan təmiz kimya, kimya biliklərimizin tətbiqi olan tətbiqi kimyaya məlumat verə bilər. Əslində, təmiz kimyadan əldə edilən biliklər olmasaydı, tətbiqi kimyadan gələn bir çox inkişafımız olmaya bilər.
