OBJEKTIVAT E MËSIMIT
Deri në fund të këtij mësimi, ju duhet të jeni në gjendje të:
Shumica e gjallesave jetojnë për shumë vite. Ata hanë, rriten, lëvizin por më në fund vdesin. Ata prodhojnë më shumë nga lloji i tyre për të vazhduar garën e tyre. Riprodhimi i referohet procesit përmes të cilit gjallesat prodhojnë pasardhës . Shumica e kafshëve riprodhohen në dy mënyra:
Format e riprodhimit
Riprodhimi mund të jetë seksual ose aseksual . Riprodhimi seksual është forma e riprodhimit ku duhet të ndërveprojnë dy organizma të specializuar të njohur si gamete. Këto dy gamete përmbajnë secila gjysmën e numrit të kromozomeve të qelizave normale. Gamete mashkullore bashkon ose fekondon gametën femërore të një organizmi të së njëjtës specie. Pasardhësit e prodhuar mbartin karakteristika gjenetike të të dy organizmave prindërorë. Shembuj të riprodhimit seksual përfshijnë riprodhimin në organizma më të lartë si qeniet njerëzore dhe gjitarët.
Në riprodhimin aseksual, organizmat riprodhohen pa ndërveprim me një organizëm tjetër. Klonimi i një organizmi është një shembull i riprodhimit aseksual. Riprodhimi aseksual prodhon një organizëm që është gjenetikisht i ngjashëm ose një kopje identike e vetvetes. Vini re se riprodhimi aseksual ndodh vetëm përtej organizmave njëqelizorë. Shembuj të riprodhimit aseksual përfshijnë bakteret, arkeat, disa kafshë dhe shumicën e kërpudhave. Në bimë mund të marrë forma të ndryshme si p.sh. lulëzimi, ndarja binar, formimi i sporeve, shumimi vegjetativ, partenogjeneza, apomiksi dhe fragmentimi.
Kafshët që lindin bebe
Kafshët si lopët, kuajt, tigrat, dhitë dhe kangurët, e shumë të tjera, lindin foshnjat e tyre. Këto kafshë ushqejnë foshnjat e tyre me qumështin e tyre. Këto kafshë njihen si gjitarë. Gjitarët mbajnë foshnjat e tyre brenda trupit të tyre. Ata marrin lëndë ushqyese dhe oksigjen dhe lindin pas disa muajsh. Pasi lindin, nuk mund të kujdesen për veten dhe nëna duhet të kujdeset për ta. Nënat i ushqejnë foshnjat me qumështin e tyre.
Disa gjitarë si platipusi i rosës nuk lindin të vegjël, në vend të kësaj ata bëjnë vezë.
Kafshët që bëjnë vezë
Kafshët si zogjtë, gjarpërinjtë, peshqit, insektet dhe bretkosat bëjnë vezë.
Zogjtë
Të gjithë zogjtë riprodhohen përmes vendosjes së vezëve. Ata bëjnë fole dhe lëshojnë vezët e tyre. Le të fillojmë duke parë strukturën e një veze.
Struktura e një veze
Një vezë përbëhet nga një mbulesë e jashtme e fortë e njohur si lëvozhga . Lëvozhga mbron vezën dhe gjithashtu ndihmon në zhvillimin e foshnjës. Në mes të vezës është një pjesë e verdhë e njohur si e verdha . Ai siguron ushqim për embrionin që po zhvillohet. E verdha ka një njollë të errët të njohur si embrioni . Një substancë e bardhë e quajtur albumina e rrethon të verdhën. Ai i siguron embrionit me ujë dhe e mbron atë.
Zogjtë vendosin vezët e tyre në foletë e tyre. Më pas ulen mbi vezë për t'i mbajtur ato të ngrohta. Ky proces njihet si inkubacion . Kur embrioni zhvillohet plotësisht, veza çelet dhe prej saj del një zogth. Ky proces njihet si çelja . Zogu mëmë ushqen dhe kujdeset për zogjtë e tij derisa të fillojnë të kërkojnë ushqimin e tyre.
Peshqit
Shumica e peshqve vendosin vezët e tyre në ujë. Peshqit bëjnë mijëra vezë në të njëjtën kohë. Grupet lundruese të vezëve njihen si vezët . Vetëm disa vezë mbijetojnë pasi shumica e tyre hahen nga peshq të tjerë. Peshku foshnjë del nga veza dhe rritet në peshk të rritur. Një peshk i vogël quhet i skuqur .
Bretkosat
Shumica e bretkosave i vendosin vezët e tyre në ujë ose në vende të lagështa. Ashtu si peshqit, ata gjithashtu lëshojnë shumë vezë në të njëjtën kohë. Grupet lundruese të vezëve njihen si vezët . Vezët mbrohen nga një substancë e ngjashme me pelte që i rrethon ato. Vezët çelin pulëza që më vonë bëhen bretkosa. Tadpoles kanë përralla si ato të peshqve për t'i ndihmuar ata të notojnë në ujë dhe të hanë bimë ujore. Ata marrin frymë me ndihmën e gushave. Pas disa javësh, një pulëz i zhvillon këmbët dhe i humbet gushat. Gjithashtu zhvillon mushkëritë si dhe organet e tjera. Më vonë ajo rritet në një bretkosë të rritur. Tadpole bëhet i rritur përmes procesit të metamorfozës.
Insektet
Insektet gjithashtu bëjnë vezë. Shumica e insekteve kanë katër faza (vezë, larvë, pupë dhe të rritur) në zhvillimin e tyre. Disa insekte kanë tre faza (vezë, nimfë dhe të rritur). Ata gjithashtu tregojnë metamorfozë. Një shembull i një insekti është flutura. Një flutur kalon katër faza në ciklin e saj të jetës. Flutura femër vendos një grup vezësh kryesisht në gjethe. Kur një vezë çelet, ajo prodhon një larvë si krimbi. Larva quhet edhe vemje . Vemja ushqehet me gjethe dhe rritet. Pas ca kohësh, ajo formon një guaskë rreth trupit të saj, e cila njihet si fshikëz . Vemja tani bëhet një pupë . Pupa mund të quhet edhe krizalis . Në një javë, fshikëza hapet dhe një mizë e rritur del plotësisht e zhvilluar.
Zvarranikët
Gjarpërinjtë, krokodilët dhe breshkat janë disa nga zvarranikët. Gjarpërinjtë vendosin vezët e tyre në tokë. Vezët e tyre kanë lëvozhgë të fortë lëkure. Gjarpërinjtë e vegjël dalin nga vezët duke thyer lëvozhgën duke përdorur një dhëmb të veçantë veze. Krokodilët hapin një gropë të cekët pranë brigjeve të lumenjve dhe shtriheshin atje.
PËRMBLEDHJE
Ne kemi mësuar se;
