Bu dərsdə biz öyrənəcəyik
Gəlin başlayaq
QİDALANMA VƏ QİDA MƏLUMATLARI
Bədənimizi sağlam saxlamaq üçün düzgün qidalanma tələb olunur. Buna görə sağlam qalmaq üçün düzgün miqdarda və düzgün növ yemək yemək vacibdir. Qidalanma canlıların qida əldə etməsi və istifadə etməsi prosesini ifadə edir. İndi qida maddələrini (qidada olan birləşmələr) öyrənəcəyik; bədənimizin qida maddələrindən necə istifadə etməsi; və qida, sağlamlıq və xəstəlik arasındakı əlaqə.
Karbohidratlar
Karbohidratlar əsas enerji mənbəyidir. Bütün qidalar bizə enerji verir, lakin karbohidratlar ən asan və ucuz enerji mənbəyidir. Karbohidratlar iki növdür; mürəkkəb karbohidratlar və sadə karbohidratlar. Sadə karbohidratlar bizə sürətli enerji verir. Kompleks karbohidratlar həzm zamanı əvvəlcə sadə karbohidratlara çevrilir.
Şəkərlər karbohidratlardır (sadə karbohidratlar). Onların həzmi və udulması tezdir, buna görə də sürətli enerji mənbəyidir. Süfrə şəkəri və meyvələrdə şəkər var. Bitkilər qida hazırlayır və onu nişasta kimi saxlayır. Nişasta mürəkkəb karbohidratdır. Onun həzmi yavaşdır və beləliklə uzun müddət ərzində enerji ayrılır.
Yağlar
Müxtəlif növ yağlar var. Yağlar bədənimiz tərəfindən enerji anbarı kimi istifadə olunur. Yağlar əsasən böyrəklər və ürək kimi həyati orqanlar ətrafında və dəri altında toplanır. Bədənimizdə yığılan yağlar da onları isti saxlamağa kömək edir.
Heyvan mənşəli yağları kərə yağı, pendir, yumurta, süd və ətdə tapmaq olar. Bunlara doymuş yağlar deyilir. Anakardiya və badam kimi qoz-fındıq; kokos və küncüt kimi yağlar isə bitki mənşəli yağları ehtiva edir. Bu yağlar doymamış yağlar kimi tanınır.
Yağlar bədənimiz üçün vacib olsa da, çox yağ yemək və ya yağlarla zəngin qidalar zərərli ola bilər.
Zülallar
Zülallar bədənimizin böyüməsinə kömək edir. Onlar həmçinin bədənin köhnəlmiş və zədələnmiş hissələrini bərpa etməyə kömək edir. Aşağıdakılar pəhrizimizdəki əsas protein mənbələrinin nümunələridir: ət, yumurta, balıq, süd, qoz-fındıq və paxla, noxud və qram kimi paxlalılar.
Vitaminlər
Vitaminlər böyümək, bədənimizi sağlam saxlamaq və xəstəliklərlə mübarizə üçün vacibdir. Onlar kiçik miqdarda tələb olunur. İnsan orqanizminə lazım olan vitaminlər A, B, C, D, E, K vitaminləridir.
Minerallar
Minerallar, vitaminlər kimi, az miqdarda lazımdır. Bədənin düzgün böyüməsinə və işləməsinə kömək edirlər. Bədənimizin ehtiyac duyduğu minerallara misal olaraq dəmir, natrium, kalsium, yod və kalium daxildir.
Su
Su bədən çəkimizin təxminən 70%-ni təşkil edir. Suyun çox hissəsi hüceyrələrdə olur. Hüceyrələr arasındakı boşluqlarda bir qədər su olur. Qanın plazma adlanan maye hissəsində də su var. Su olmadan həyat prosesləri baş verə bilməz.
Suyun funksiyaları
Kobud yem
Kobud yem (həmçinin lif kimi tanınır) bədənimiz tərəfindən həzm olunmayan bitkilərdən alınan qida maddəsidir. Kobud yemin qida dəyəri yoxdur. Əsasən tərəvəz, meyvə və dənli bitkilərdə olur. Bu lif həzm olunmamış qalır və ifrazata kömək edir. Əgər kifayət qədər kobud yem yeməsəniz, qəbizlikdən əziyyət çəkə bilərsiniz.
BALANSLI PİXRA
Bir insanın bir gündə istehlak etdiyi yemək və ya içkinin miqdarı və növü insanın pəhrizini təşkil edir. Pəhrizdə lazımi miqdarda karbohidratlar, zülallar, vitaminlər, yağlar, minerallar, su və lif olmalıdır. Bütün lazımi qidaları ehtiva edən və lazımi miqdarda qida balanslı bir pəhriz təşkil edir. Balanslaşdırılmış qidalanma bədənin düzgün böyüməsinə kömək edir və onu xəstəliklərdən qoruyur.
İnsanın pəhrizi də insanın yaşından asılıdır. Uşaqlıq dövründə əzələlər və sümüklər böyüyür. Bunun üçün enerji və bədən tikinti materialı lazımdır. Buna görə də uşaqlar karbohidrat və zülalla zəngin bir pəhrizə ehtiyac duyurlar.
Gündəlik pəhrizimiz də gördüyümüz işin növündən asılıdır. Məsələn, bankda işləyən və az fiziki fəaliyyət göstərən biri daha az enerji sərf edir və buna görə də daha az karbohidrat tələb edir. Ağır yükləri daşıyan işçinin karbohidratla zəngin qidaya ehtiyacı var.
QİDA MADDƏLƏRİNİN DEFİZLİYİ
Düzgün olmayan qidalanma qidalanmaya səbəb ola bilər. Bunun səbəbi balanssız qidalanmadır. Pəhrizdə qida çatışmazlığı bədənimizi sağlamlaşdırır və xəstəliklərə meyilli edir. Çatışmazlıq xəstəlikləri qidada bəzi qida maddələrinin çatışmazlığından yaranır.
Karbohidratların çatışmazlığı
Karbohidratlar orqanizm üçün əsas enerji mənbəyidir. Biz az miqdarda karbohidrat qəbul etdikdə, kifayət qədər enerjimiz çatışmır. Karbohidrat çatışmazlığından əziyyət çəkən insanlar özlərini zəif, yorğun, ac və çaşqın hiss edirlər.
Zülalların çatışmazlığı
Protein çatışmazlığı xüsusilə uşaqlarda ağır qidalanmaya səbəb olur. Kwashiorkor zülal çatışmazlığından yaranan xəstəlikdir. Uşaqlarda onun yayılması daha yüksəkdir. Marasmus əsasən uşaqları təsir edən, lakin zülalların, yağların və karbohidratların çatışmazlığından qaynaqlanan böyükləri də təsir edə bilən bir xəstəlikdir.
Vitamin çatışmazlığı
Müxtəlif vitaminlərin çatışmazlığından qaynaqlanan əsas xəstəliklərdən bəziləri aşağıda müzakirə olunur. Qeyd etmək lazımdır ki, bu simptomlar digər şərtlərin nəticəsi ola bilər.
Vitamin A çatışmazlığı gecə korluğuna səbəb ola bilər, bu da görmə qabiliyyətinin pisləşməsinə səbəb olur.
B vitamini çatışmazlığı, kilo itkisinə və əzələlərin zəifləməsinə səbəb olan Beriberi xəstəliyi ilə nəticələnə bilər.
C vitamini çatışmazlığı diş ətinin qanamasına səbəb olan sinqa xəstəliyinə səbəb olur.
D vitamini çatışmazlığı uşaqlarda raxit xəstəliyinə səbəb ola bilər. Onların sümükləri zəif və yumşaq olur.
Mineralların çatışmazlığı
Kalsium kimi mineralların çatışmazlığı sümük və dişlərin çürüməsinə səbəb olur.
Yod çatışmazlığı guatra səbəb ola bilər. Bu, qalxanabənzər vəzinin (boyundakı) şişməsinə səbəb olur.
Dəmir çatışmazlığı anemiyaya səbəb ola bilər. Solğunluq və aşağı enerji səviyyələri ilə qeyd olunur. Qanda dəmir çatışmazlığı hemoglobini azaldır və beləliklə qanın oksigen daşıma qabiliyyətini azaldır.
