Dünya haritasına bakıp kendi ülkenizle sınırı olan farklı ülkeleri anlatır mısınız?
Hiç uzak bir yer hayal ettiniz mi ve orada yaşamanın kendi ülkenizde yaşamaktan ne kadar farklı olacağını merak ettiniz mi?
Gezegenimizin yüzeyinde bulunan farklı yerler, kıtalar, ülkeler, okyanuslar, nehirler, dağlar, çöller ve benzeri diğer unsurlar hakkında nasıl bilgi sahibi oluruz? Bütün bunlar ve çok daha fazlası 'coğrafya' kapsamındadır.
Bu derste anlayacağız
Coğrafya , Dünya'nın yüzeyinin, atmosferinin ve özelliklerinin, sakinlerinin ve fenomenlerinin bilimidir. Dünyanın özellikleri kıtalar, denizler, nehirler ve dağlar gibi şeyleri içerir. Dünyanın sakinleri, üzerinde yaşayan tüm insanları ve hayvanları içerir. Dünya fenomenleri rüzgarlar, gelgitler ve depremler gibi gerçekleşen şeylerdir.
Coğrafya kelimesi, Yunanca Dünya anlamına gelen 'ge' ve yazmak veya çizmek anlamına gelen 'graphein' kelimelerinden gelir. "Dünya hakkında yazmak ve çizmek" anlamına gelir. Coğrafya kelimesini ilk kullanan Eratosthenes (M.Ö. 276 - 194) adlı bilim adamıdır.
Coğrafya okuyan insanlara coğrafyacı denir . Dağlar, çöller, nehirler ve okyanuslar gibi Dünya'nın fiziksel özellikleriyle ilgilenirler. Ayrıca insanların doğal dünyayı nasıl etkilediği ve ondan nasıl etkilendiğiyle de ilgilenirler. Dünyayı ve içindekileri, nasıl başladıklarını ve nasıl değiştiklerini anlamaya çalışırlar.
Coğrafyacıların haritalar hakkında çok şey bilmesi gerekir çünkü haritalar coğrafyayı anlamak için çok önemlidir. Coğrafyacılar haritaları çok kullanır ve sıklıkla yaparlar. Harita yapmaya haritacılık denir ve benzer şekilde harita yapan kişilere haritacı denir.
Eratosthenes - Coğrafyanın Babası
Yunan bilim adamı Eratosthenes (MÖ 276-194) coğrafya terimini ilk kullanan kişidir. Eratosthenes, 'Coğrafyanın Babası' olarak kabul edilir. Dünya haritasını ilk çizen oydu, matematikçi, astronom ve şairdi. O zamanlar insanlar o kadar uzağa gitmese de dünyanın çevresini hesapladı. Hatta Dünya'nın ekseninin eğimini oldukça doğru bir şekilde hesapladı.
Coğrafyacılar çalışmalarında bir dizi yöntem ve araç kullanırlar. En basit yöntem gözlem yapmak ve bilgi toplamak için bir yere gitmektir. Buna saha çalışması denir. Coğrafyacılar yerden göremedikleri şeyleri görmek için havadan çekilen fotoğrafları kullanırlar. Ayrıca, Dünya'nın çok yukarılarından fotoğraf çekmek ve bilgi toplamak için uydu adı verilen uzay araçlarına bağımlıdırlar. Coğrafyacılar, aldıkları bilgileri anlamlandırmalarına yardımcı olmak için bilgisayarları kullanırlar.
Coğrafyacıların kullandığı temel araç haritadır. Harita yapan kişilere haritacı denir. Coğrafyacılar topladıkları bilgileri görüntülemek için haritaları kullanırlar. Topografik haritalar, kıta adı verilen devasa kara kütleleri gibi doğal kara oluşumlarını gösterir. Coğrafyacılar, insanların toprağı nasıl böldüğünü göstermek için de haritalar kullanır. Siyasi haritalar, ülkelerin sınırlarını ve diğer bölümleri gösterir.
Coğrafya, fiziki coğrafya ve beşeri coğrafya olmak üzere iki ana kola ayrılabilir.
Fiziki coğrafya doğal çevreyi inceler. Fiziksel coğrafyacılar, Dünya'nın yüzeyini gözlemler, ölçer ve tanımlar. Yer şekillerinin nasıl geliştiğini ve nasıl değiştiğini incelerler. Farklı yer şekillerinin iklimi nasıl etkilediğine bakarlar. Ayrıca insanların şehirler inşa etmek, mayın kazmak ve ormanları temizlemek gibi faaliyetlerle araziyi nasıl değiştirdiğini de incelerler.
Beşeri coğrafya , insan çevresini inceler. İnsan çevre çalışmaları, bir ülkedeki nüfus, bir ülkenin ekonomisinin nasıl olduğu ve daha fazlası gibi şeyler olabilir. Beşeri coğrafya, insanların nerede yaşadıklarına, ne yaptıklarına ve toprağı nasıl kullandıklarına odaklanır. Beşeri coğrafyacılar, şehirlerin ve kasabaların neden belirli yerlerde geliştiğini inceleyebilir. Diğerleri, gelenekleri, dilleri ve dinleri dahil olmak üzere farklı insanların kültürlerini inceler.
Çevre coğrafyası olarak adlandırılan başka bir coğrafya dalı da vardır . Çevre coğrafyası , insanlar ve doğal dünya arasındaki etkileşimlerin mekansal yönlerini tanımlayan coğrafya dalıdır.
Coğrafyacılar, dünyayı araştırmaya ve anlamaya yardımcı olmak için yedi kavram kullanır. Bu yedi kavramın her biri birbiriyle bağlantılıdır ve dünyamız hakkında düşünmemize yardımcı olmak için birlikte çalışır.
Coğrafyadaki yedi temel kavram şunlardır:
Yerler, insanlar tarafından tanımlanan ve anlam verilen Dünya yüzeyinin parçalarıdır. Mekanlar genellikle insanların zihinsel imgeleri ve algıları ile tanımlanır. Boyutları, bir odanın veya bahçenin bir bölümünden dünyanın büyük bir bölgesine kadar değişir. Konumları, şekilleri, sınırları, özellikleri ve insani özellikleri ile tanımlanabilirler. Bir yer, mutlak konumu ve göreceli konumu ile tanımlanabilir.
Mutlak konum , konumunuz ne olursa olsun, bir yerin konumunu asla değişmeyecek şekilde tanımlar. Konum belirli koordinatlarla tanımlanır. En yaygın koordinat sistemi, Dünya yüzeyindeki belirli bir yeri tanımlayan boylam ve enlemdir. Şu anda New York'ta veya Timbuktu'da olmanız fark etmez, Londra'nın enlem ve boylamı her zaman aynı olacaktır.
Göreceli konum , bir yerin başka bir yer işaretine göre konumudur. Örneğin, bir şehrin diğerine göre konumuna bakabilirsiniz.
Coğrafyacılar, Dünya yüzeyindeki şeylerin düzenlenme şeklini araştırırlar. Kalıplar ararlar ve onları açıklamaya çalışırlar. Uzay kavramı, bunu yapmalarına yardımcı olur. Üç unsuru vardır:
İçinde yaşadığımız dünya birçok farklı ortamdan oluşur. Çöller, otlaklar, dağlar, mercan resifleri, ormanlar, okyanuslar ve buzullar gibi bazı ortamlar doğaldır (veya fizikseldir). Bir ortamın doğal sayılabilmesi için toprağına, kayalarına, iklimine, bitki ve hayvanlarına insan eli değmemiş olması gerekir. Çoğu ortam insanlar tarafından değiştirilir ve yalnızca birkaç doğal özellik kalır. Bunlar, inşa edilmiş veya insan ortamları olarak adlandırılır ve büyük şehirleri, kasabaları, banliyöleri ve geniş tarım arazilerini içerir. Dünya üzerindeki çoğu ortam artık doğal ve insani özelliklerin bir birleşimidir.
Farklı ortamların incelenmesi, coğrafyacıların havanın nasıl işlediği, dağların nasıl oluştuğu ve yağmur ormanları ile mercan resiflerinin nasıl büyüdüğü gibi doğal süreçleri daha iyi anlamalarına ve takdir etmelerine yardımcı olur. Konsept, coğrafyacıların insanların doğal ortamlarda yaptığı değişiklikleri analiz etmelerine ve etkilerini daha iyi değerlendirerek daha akıllıca yönetilmelerine yardımcı olur.
Dünya üzerinde hiçbir yer ya da şey tek başına var olmaz. Dünya üzerindeki tüm ortamlar ve bunların içinde bulunan canlı ve cansız her şey birbiriyle bağlantılıdır. Bu bağlantılar yerel düzeyde veya küresel düzeyde olabilir. Coğrafyacılar, Dünyamızı şekillendiren doğal ve insan süreçleri arasındaki karmaşık bağlantıları daha iyi anlamak için ara bağlantı kavramını kullanırlar. Yerler ve insanlar, şu şekilde kategorize edilebilecek birçok farklı şekilde bağlanabilir:
Sürdürülebilirlik kavramı, Dünya'nın tüm yaşamı sürdürmek için süregelen kapasitesiyle ilgilidir. Bu, Dünya üzerindeki tüm kaynakların sorumlu bir şekilde kullanılmasını ve yönetilmesini sağlamanın yollarını geliştirmek anlamına gelir, böylece gelecek nesiller için korunabilirler. Sürdürülebilir yaşam kalıpları, gelecek nesillerin kendi ihtiyaçlarını karşılama yeteneğinden ödün vermeden mevcut neslin ihtiyaçlarını karşılar. Sürdürülebilirlik kavramı, coğrafyacıları yenilenebilir ve yenilenemez kaynaklar - bunların oluşma biçimleri ve kullanılma hızları hakkında daha yakından düşünmeye teşvik eder. Coğrafyacılar, doğal ve beşeri sistemlerin nasıl çalıştığını araştırır ve kaynakların gelecekte de sürdürülecek şekilde nasıl yönetilebileceğini anlar.
Ölçek kavramı, coğrafi araştırmalara rehberlik etmek için kullanılır. Coğrafyacılar, küçük alanlardan geniş alanlara kadar pek çok farklı uzamsal düzeyde meydana gelen şeyleri inceler. Yerel, ulusal ve küresel olmak üzere bu farklı düzeylerde açıklamalar ve sonuçlar aramak için ölçek kavramını kullanırlar. Örneğin, insanların parkları kullanma biçimlerinin coğrafi olarak araştırılması, küçükten büyüğe doğru bir dizi ölçekte yürütülebilir.
Dünya sürekli değişiyor. Bazı değişiklikler hızla gerçekleşir ve kolayca fark edilirken, diğerleri çok yavaş gerçekleşir ve bizim için neredeyse görünmezdir. Coğrafyada değişim kavramı önemlidir çünkü çevremizde olup bitenleri anlamamıza ve dünyayı dinamik bir yer olarak görmemize yardımcı olur. Doğal olan ve/veya insanlar tarafından yapılan ve zaman içinde meydana gelen değişiklikleri gözlemlemek ve anlamak, herhangi bir coğrafi araştırmanın önemli bir parçasıdır. Coğrafyacıların farklı türde değişikliklere, neden meydana geldiklerine, hangi zaman diliminde meydana geldiklerine ve sonuç olarak başka hangi değişikliklerin olabileceğine bakmaları gerekir. Bazı değişiklikler olumlu, örneğin milli parklardaki bitki ve hayvanların korunması gibi, diğer değişikliklerin olumsuz sonuçları var, örneğin Endonezya'daki yerel yağmur ormanlarının ormansızlaşması. Coğrafyacılar, değişimin sürdürülebilir bir şekilde yönetilmesini sağlamada önemli bir rol oynamaktadır.
