TƏLİM MƏQSƏDLƏRİ
Bu dərsin sonunda siz bacarmalısınız:
Su həyat üçün vacibdir. Biz sudan içmək, yemək bişirmək, yumaq və digər müxtəlif insan fəaliyyəti üçün istifadə edirik. Yer səthinin üçdə ikisi sudur, lakin bu günə qədər su qıtlığı ilə üzləşirik. Əhalinin və çirklənmənin davamlı artması ilə sabit suyun sayı azaldıqca suya tələbat artmışdır. Suyun çirklənməsi dedikdə, adətən insanların fəaliyyəti nəticəsində su obyektlərinin çirklənməsi başa düşülür. Su obyektlərinə okeanlar, dənizlər, çaylar, göllər, yeraltı sular və sulu təbəqələr daxildir. Suyun çirklənməsi təbii mühitə çirkləndiricilərin daxil olması ilə baş verir. Məsələn, kifayət qədər təmizlənməmiş çirkab suların su obyektlərinə buraxılması su ekosistemlərinin deqradasiyası ilə nəticələnə bilər. Bu, insanlar və heyvanlar üçün ictimai sağlamlıq problemləri ilə nəticələnə bilər. Onlar bu çirklənmiş çay suyundan içmək, insanlar tərəfindən çimmək və ya suvarma üçün istifadə edə bilərlər.
SULARIN ÇİRKLƏNMƏNİN NÖVLƏRİ
Suyun çirklənməsinin iki əsas növü var - səth sularının çirklənməsi və yeraltı suların çirklənməsi.
Səth sularının çirklənməsi
Bu, yerin səthində tapılan suyu çirkləndirən çirklənməyə aiddir. Buraya göllərin, çayların və okeanların çirklənməsi daxildir. Bu növ çirklənmənin alt hissəsi dəniz çirklənməsidir. Çirkləndiricilərin dənizə daxil olmasının əsas yolu çaylardan keçir. Məsələn, sənaye tullantıları və çaylara axıdılan çirkab suları okeana tökülür. Okean maye kimyəvi maddələr və ya dağıntılar vasitəsilə çirklənə bilər.
Yeraltı suların çirklənməsi
Bu, yerin səthinin altında olan suyun çirklənməsidir. Yerüstü və yeraltı sular qarşılıqlı təsir göstərir. Qrunt sularının çirklənməsi səth sularının çirklənməsi kimi təsnif edilmir, çünki yeraltı sulu təbəqələr səth su obyektlərinə birbaşa təsir göstərməyən mənbələrdən çirklənməyə meyllidir. Yeraltı suların çirklənməsinin əsas səbəblərinə təbii olaraq yaranan çirkləndiricilərin olması, kommersiya və sənaye sızması, gübrələrin yuyulması və kanalizasiya daxildir.
Çirklənmə MƏNBƏLƏRİNİN KATEQORİYALARI
Qrunt və səth suları bir-biri ilə əlaqəli olsalar da, ayrı-ayrılıqda tədqiq edilmiş və idarə edilmişdir. Səth suları torpağın içindən sızaraq yeraltı sulara çevrilir. Qrunt suları yerüstü su mənbələrini də qidalandıra bilər. Yerüstü suların çirklənməsi mənbələri mənşəyinə görə əsasən iki qrupa bölünür.
Nöqtə mənbələri
Su yolunun xəndək kimi müəyyən edilə bilən bir mənbədən çirklənməsi nöqtə mənbəli suyun çirklənməsi adlanır. Bu kateqoriyaya aid mənbələrə misal olaraq çirkab sutəmizləyici qurğuların atqıları və şəhər fırtınalarının drenajını göstərmək olar.
Qeyri-nöqtəli mənbələr
Bir mənbədən əmələ gəlməyən diffuz çirklənmə nöqtəsiz mənbə çirklənməsi adlanır. Bu tip çirklənmə əsasən bir ərazidə müxtəlif mənbələrdən toplanan az miqdarda çirkləndiricilərin kumulyativ təsiridir. Məsələn, mayalanmış kənd təsərrüfatı torpaqlarından azot birləşmələrinin yuyulması.
Çirkləndiricilər və ONLARIN MƏNBƏLƏRİ
Suyun çirklənməsinə səbəb olan spesifik çirkləndiricilərə geniş çeşiddə kimyəvi maddələr, yüksək temperatur kimi fiziki dəyişikliklər və patogenlər daxildir. Tənzimlənən kimyəvi maddələrin çoxu təbii olaraq meydana gəlsə də (kalsium, dəmir, natrium, manqan və s.) konsentrasiyası təbii su komponentinin nə olduğunu və nəyin çirkləndirici olduğunu müəyyənləşdirir. Təbii maddələrin daha yüksək konsentrasiyası su flora və faunasına mənfi təsir göstərə bilər.
Patogenlər
Patogenlər xəstəliyə səbəb olan mikroorqanizmlərdir. Onlar həm heyvanlarda, həm də insanlarda su yoluxucu xəstəliklər yarada bilərlər. Yüksək patogen səviyyələri kifayət qədər təmizlənməmiş çirkab sularının buraxılması və ya tualet çuxurlarının nəticəsi ola bilər.
Üzvi və qeyri-üzvi çirkləndiricilər
Üzvi su çirkləndiricilərinə aşağıdakılar daxildir: yuyucu vasitələr, xloroform kimi dezinfeksiya əlavə məhsulları, dizel yanacağı və sürtkü yağları kimi neft karbohidrogenləri, insektisidlər və herbisidlər.
Qeyri-üzvi su çirkləndiricilərinə aşağıdakılar daxildir: sənaye tullantıları nəticəsində yaranan turşuluq, qida emalı tullantılarından əldə edilən ammonyak, sənaye müəssisələrinin kimyəvi tullantıları və tərkibində fosfatlar və nitratlar olan gübrələr.
SULARIN ÇİRKLƏNMƏSİNƏ NƏZARƏT
Suyun çirklənməsinə nəzarətin əsas üsullarından bəziləri aşağıdakılardır:
SUYU ÇİRKLƏNMƏYİN AZALMASINA NECƏ KÖMƏK EDƏ BİLƏRİK?
Suyun çirklənməsini azaltmaq bizim borcumuzdur. Aşağıda suyun çirklənməsini azaltmaq üçün edə biləcəyiniz şeylərin siyahısı verilmişdir:
