Artıq bildiyimiz kimi, Yerdəki bütün maddələr bərk, maye və ya qaz şəklində mövcuddur və bərk cisimlər, mayelər və qazlar atom və molekul adlanan son dərəcə kiçik hissəciklərdən ibarətdir. Lakin maddənin hər üç halı bir-birindən fərqlənir.
Bu dərsdə mayelər haqqında daha çox məlumat əldə edəcəyik. Biz müzakirə edəcəyik:
Mayelər sərbəst axan, lakin sabit həcmdə olan maddələrdir. Mayelər qazlar və bərk cisimlərdən başqa maddənin üç əsas vəziyyətindən biridir. Mayelər bərk və qaz halları arasında olur. Müəyyən bir həcmi olan, lakin sabit forması olmayan yeganə dövlətdir. Mayelərdə hissəciklər bir-birinə olduqca yaxındır və konteyner boyunca təsadüfi hərəkətlə hərəkət edir. Hissəciklər bütün istiqamətlərdə sürətlə hərəkət edirlər, lakin hissəciklər arasındakı məsafənin qısa olması səbəbindən qazlara nisbətən bir-biri ilə daha tez toqquşurlar. Onların hissəcikləri sərbəst hərəkət etdiyi üçün mayelər axa bilər və onlar istənilən qabın formasını alacaqlar.
Mayelər ətrafımızda hər yerdədir.
Su mayedir. Əslində, bu, yer üzündə ən çox yayılmış mayedir. Yer səthinin 70%-dən çoxunu əhatə edir.
Adi içməli su, qəhvə, süd, çay, şirələr və s. kimi insan istehlakı üçün nəzərdə tutulmuş bir çox maye var. Onlara içkilər deyilir. Onların əsas funksiyası susuzluğu təmin etməkdir, lakin içkilər insan mədəniyyətində mühüm rol oynayır.
Bədənimizin içərisində mayelər var. İnsan bədəninin içindən gələn və qida maddələrinin daşınmasına və insan hüceyrələrindən tullantıların çıxarılmasına kömək edən mayelərə bədən mayeləri deyilir. Bunlara qan, tüpürcək, sidik, selik və s.
Otaq temperaturunda maye vəziyyətdə olan bir metal nümunəsi olaraq Merkuri var.
Mayelər aşağıdakı xüsusiyyətlərə malikdir:
Mayelərin müəyyən bir forması yoxdur, lakin müəyyən bir həcmi var
Niyə? Hissəciklərin hərəkəti mayenin formasının dəyişkən olmasına səbəb olur. Mayelər axacaq və konteynerin ən aşağı hissəsini dolduracaq, qabın formasını alacaq, lakin həcmi dəyişməyəcək, yəni onların müəyyən bir həcmi var.
Mayelər hissəciklər arasında kifayət qədər boşluğa malikdir
Bərk cisimdəki hissəciklər aralarında çox az boşluq olmaqla bir-birinə toxunur. Qaz hissəcikləri arasında böyük məsafələr var. Lakin, mayedəki hissəciklər adətən hələ də bir-birinə toxunur, lakin onların arasında müəyyən boşluqlar var.
Maye hissəcikləri bir-birinin üzərində sərbəst hərəkət edir, lakin yenə də bir-birini cəlb edir
Bir mayedə hissəciklər bir-birinə cəlb olunur, lakin bərk cisimdə olduğu qədər deyil. Mayenin hissəcikləri bir-birinə yaxındır, həmişə hərəkət edir və bir-birinin yanından sürüşə bilir.
Maye müvafiq bərk hissəciklərdən daha çox kinetik enerjiyə malikdir
Mayedəki hissəciklər müvafiq bərk cisimdəki hissəciklərdən daha çox kinetik enerjiyə malikdir. Nəticədə mayenin içindəki hissəciklər vibrasiya, fırlanma və tərcümə baxımından daha sürətli hərəkət edir.
Maye sıxıla bilər, lakin bu çətindir
Mayelər sıxılır, lakin onların sıxılma sürəti çox azdır, çünki molekullar artıq bir-birinə yaxındır.
Mayelər mayedir
Mayelər, qazlar kimi, axma qabiliyyətinə malikdirlər və hər ikisi də maye adlanır.
Mayelər adətən qızdırıldıqda və ya soyuduqda vəziyyəti dəyişə bilər. Məsələn, maye su kifayət qədər qızdırıldıqda buxara, kifayət qədər soyuduqda isə buza çevrilir. Faza dəyişiklikləri adətən temperaturun və ya təzyiqin dəyişməsi nəticəsində baş verir.
Mayenin qaza çevrilməsi prosesinə qaynama (və ya buxarlanma ) deyilir. Müəyyən bir temperaturda mayenin tərkibindəki hissəciklər qaz halına gəlmək üçün kifayət qədər enerjiyə malikdir.
Kondensasiya havadakı su buxarının maye suya çevrilməsi prosesidir.
Bir maye bərkə çevrildikdə buna bərkimə, həmçinin donma deyilir. Maye bərkə çevrildikdə molekullar yavaşlayır və yerində titrəməyə başlayır. Ümumiyyətlə, bu, mayenin temperaturu donma nöqtəsindən (mayenin bərk hala gəldiyi temperaturdan) aşağı düşdüyü zaman baş verir.
Bərk cismin maye halına gəlməsi prosesi ərimə adlanır. Bu, bərk cismin daxili enerjisi artdıqda (istilik və ya təzyiqin tətbiqi ilə) baş verir ki, bu da maddənin temperaturunu ərimə nöqtəsinə (bərk haldan maye halına çevirdiyi temperatur) qədər artırır.
